Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022440

Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Strona 33/293

Limit wydruku: 0

A. UulMtU KOtuea icnitt fvhtiffv Tn\iM JWiiŁnW. KOS

ISBN S.ł-01 I4SI»«. O by WN PWN .VI*

Norma wzorcowa jest normą wysoką, co oznacza, żc ci, którzy chcą jej przestrzegać, muszą umieć rozstrzygnąć (nie tylko intuicyjnie, lecz także z uzasadnieniem) wicie skomplikowanych problemów ortoepicznych, a także zastosować się do dość istotnych ograniczeń, na przykład w zakresie wariantywności elementów językowych. Norma ta jest względnie jednolita, ponadśrodowisko-wa, ale nieco zróżnicowana regionalnie.

Na poziomic tej normy znajduje się na przykład, w zakresie wymowy, tradycyjny akcent proparoksyloniczny (na trzeciej sylabie od końca) we wszystkich typach form uznawanych za wyjątki od akcentu paroksytonicznego (np. polityka. tego historyka. opera, siedzieliśmy, pisaliście, poszukałby, zarobiłaby, dziewięćset, żebyście)*'. Ten poziom normy reprezentuje także wymowa [stszał], [tszeba], [romantyzm], [jabłko], [tusz obok || tuż obok”⁵] itd.

W zakresie fleksji do normy wzorcowej należą na przykład formy bezokoliczników mleć, pleć. słać, formy czasu przeszłego mełłem, pełłaś, słał itd., formy B. Ip [jem] kotlet, [kroję] ogórek, M. Im postaci \\postacie, aniołowie Wonieli 11anioły, D. Im uczniów, napojów, kropel \\kropli, N. Im galęźmi, liśćmi; stopniowanie syntetyczne odporny - odporniejszy, spokojny - spokojniejszy.

W zakresie składni w normie wzorcowej pozostaje m.in. zróżnicowanie znaczeń konstrukcji dostarczyć coś ‘całość’ - dostarczyć czegoś ‘część, trochę' (dostarczyć koks - dostarczyć koksu), używanie konstrukcji opierając się na czymś (w znaczeniu przenośnym: opierając się na danych statystycznych), łączenie liczebników zbiorowych z nazwami istot niedorosłych i niektórymi rzeczownikami z grupy pluralia tantum (sześcioro prosiąt, troje piskląt, ośmioro drzwi, dwoje grabi), używanie form 3. osoby Im z wyrazem państwo (np. w sformułowaniu rozumieją państwo czy w zwrocie adresatywnym niech państwo przyjdą itd.).

W zakresie słowotwórstwa dla normy wzorcowej znamienne jest występowanie na przykład formacji typu matczyny, obuwniczyi czy tworzenie zestawień typu dzień roboczy, szyba samochodowa.

W zakresie słownictwa charakterystyczne jest tradycyjne rozumienie wyrazów, np. kasa skrzynka lub szafa do przechowywania pieniędzy’ albo pomieszczenie, w którym sprzedaje się bilety*, pasjonat ‘człowiek łatwo wpadający w pasję', optyka ‘dziedzina fizyki’, a także posługiwanie się wyrazami w tradycyjnej postaci morfologicznej, na przykład wyprzedaż, nadwerężyć.

Cechą normy wzorcowej jest używanie związków frazeologicznych w tradycyjnej formie, na przykład odgrywać rolę, spełniać funkcję, twardy' orzech do zgryzienia, przyjść do kogoś w gości, i w tradycyjnym znaczeniu, np. szpakami karmiony sprytny, przebiegły', śmiać się w kułak “ironicznie, ale potajemnie', cienko prząść ‘być słabego zdrowia’ albo ‘być w kłopotach finansowych'.

A w formach 1. i 2. osoby Im trybu przypuszczającego - na czwartej sylabie od końca: zrobilibyśmy, czekalibyście

S:» to równoprawne warianty: pierwszy z nich charakterystyczny dla polszczyzny północno* ■wschodnie), drugi dla południowej i zachodniej.