Rozdział 8. Różnorodność strunowców
móżdżek
rdzeń przedłużony
■ Układ nerwowy
Ssaki mają układ nerwowy rozwinięty najlepiej ze wszystkich zwierząt. Wyjątkowo silnie rozwinięte kresomózgowie, zbudowane jest z dwóch półkul, które pokrywa kora mózgowa o dużym stopniu pofałdowania. Rozwój kory mózgowej i zwiększenie jej powierzchni wiążą się z polepszeniem zdolności kojarzenia, analizy, zapamiętywania, a także z powstaniem życia społecznego. Również móżdżek ma u większości ssaków skomplikowaną budowę wewnętrzną. Składa się z dwóch półkul pokrytych korą móżdżku, na powierzchni której występują liczne szczeliny i bruzdy. Rozmiar i skomplikowana budowa móżdżku umożliwiają doskonałą koordynację ruchową ssaków.
kresomózgowie
Budowa mózgowia ssaka.
U większości gatunków narządem zmysłu
0 największym znaczeniu jest narząd węchu. Ma on stosunkowo duże rozmiary i mieści się w dobrze rozwiniętej jamie nosowej. Bardzo ważną rolę odgrywa też narząd słuchu
1 równowagi. U większości jest on zbudowany z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego i ucha wewnętrznego. Ucho zewnętrzne występuje wyłącznie u ssaków. Składa się z małżowiny usznej i zewnętrznego kanału słuchowego. Służy lepszemu lokalizowaniu źródła dźwięku oraz do odbioru fal dźwiękowych. Ucho środkowe zawiera trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiącz-ko. Niektóre gatunki (np. nietoperze i walenie) mają zdolność echolokacji, czyli wysyłania dźwięków o wysokiej częstotliwości, a następnie odbierania fal dźwiękowych odbitych od przeszkód. Umożliwia Im to orientowanie li w przestrzeni. Dobrze rozwinięty u ssaków jest też zmysł dotyku, szczególnie czuły u zwierząt posiadających wibrysy.
U wielu ssaków narząd wzroku nie odgrywa głównej roli w orientacji w środowisku. Dobrze rozwinięte oczy mają gatunki żyjące w koronach drzew, natomiast silnie uwstecznione -zwierzęta żyjące pod ziemią (np. krety). Wiele ssaków widzi słabo, ale za to wystarcza im do tego już niewielkie natężenie światła. Oko ssaków jest zaopatrzone w powieki, z których wyrastają rzęsy. Jest ono nawilżane przez wydzielinę gruczołów łzowych. Akomodacja odbywa się wyłącznie przez zmianę kształtu soczewki.
Ssaki mają na ogół dobrze rozwinięty narząd smaku. Kubki smakowe są rozmieszczone głównie na języku. Skórne receptory odbierające bodźce mechaniczne skupiają się w różnych okolicach ciała, np. u małp - na palcach kończyn, a u nietoperzy — na błonach lotnych.
Narządami wydalniczymi ssaków są nerki typu zanercza. Drogi wyprowadzające to moczowo-dy, pęcherz moczowy i cewka moczowa, którą mocz uchodzi bezpośrednio na zewnątrz (u większości ssaków) lub z której uchodzi do kloaki (u stekowców). Głównym produktem azotowej przemiany materii jest mocznik. Wymaga on dostarczenia odpowiedniej ilości wody. Niektóre wytwarzają mocz silnie stężony. Dotyczy to gatunków żyjących w środowiskach pustynnych (przez konieczność prowadzenia oszczędnej gospodarki wodnej) i ssaków zaspokajających pragnienie wodą morską (ze względu na konieczność usuwania nadmiaru soli).
Wszystkie ssaki są rozdzielnopłciowe. U większości gatunków obserwuje się dymorfizm płciowy, który może występować stale lub tylko w okresie rozrodczym. Przejawia się on m.in. zróżnicowaniem barwy sierści i rozmiarów ciała (samce są zwykle większe od samic) oraz różnicami w rozwoju niektórych narządów, zwłaszcza tych służących do walki o pozycję społeczną