284,285

284

Relacje rodzinne jako „język"

Jednostki

elementarne

W poszukiwaniu abstrakcyjnego systemu kultury

Nieuświadomiona aktywność językowa umysłu

Teorie li ter ul ura

tej,wjakiej znajduje się językoznawca-fonolog.Terminy pokrrwl«H jak fonemy, elementami znaczenia; jak fonemy, zyskują one to / tylko wtedy, gdy są scalone w systemy; „systemy pokrewieństwa" |>i my fonologiczne” są wypracowywane przez umysł na poziomic A nieuświadamianego [...]. Problem można tedy sformułować w ,p^H stępujący: w innym porządku rzeczywistości zjawiska pokrewieńiimM wiskami tego samego typu co zjawiska językowe¹⁰.

Wydane w 1949 roku Podstawowe struktury pokrewieństwa" „metodę fonologiczną” w działaniu. Zgodnie z zapowiedzią, I ćt 1 IM konywał tu takiej właśnie - opartej na wzorcach fonologii - aimlliriH dzinnych w społeczeństwach pierwotnych (system pokrewieństw || małżeństw stanowiły dla niego przejaw nieświadomej wewnętrCM cji społecznej). Bardzo poważnie potraktował też możliwość wydH w poszczególnych zjawiskach kulturowych jednostek elemcnturnjjfl fonemów w języku naturalnym) i szczegółowo badał ich binarne laf zależności'². Czynił to, zarówno opisując „język” układów null^H i - później - dokonując na przykład analizy opowieści mitycc^^H wydzielał elementarne jednostki mitu („mitemy”- znów analoglC^H mów). Z kolei badając sposoby jedzenia w różnych kulturach, jednostki znaczące uznał „gustemy”i starał się również określi* <>prł|fl re wchodziły (na przykład opozycje pieczone - gotowane, tłodklf przyprawione - mdłe itp.).

Opubhkowana w 195 8 roku Antropologia strukturalna Lćvi Stł już manifestem dojrzałego strukturalizmu i swego rodzaju hilillil generacji strukturalistów francuskich. Levi-Strauss dokonał tu <1 tali niesienia i rozszerzenia najważniejszej z opozycji de Saussurcblfl - język) na całe uniwersum kulturowe. Wszelkiego rodzaju zaoH^ czaję, obrzędy, rytuały, wierzenia, mity (a więc materiał empii v* pełniły w jego koncepcji funkcję „mowy”-jednak podstawowym d tropologii strukturalnej miało być właśnie opisanie „języka": systemu tkwiącego u podstawy konkretnych faktów kulturowy' li 11 Antropologii strukturalnej dokładnie nie precyzował, czym tak system - podkreślając tylko, że są to pewne uniwersalne stiuktun| rze językowym rządzące całością kulturowych zachowań człowieka < jednak, że to właśnie owa nieuświadomiona, „językowa" aktywno woduje nakładanie się form na pewne treści. Chodziło w tym ważne — o formy tożsame dla wszystkich umysłów: starożytny* li, pierwotnych i cywilizowanych. By nadać swojej koncepcji m.iloiyuul^L

¹⁰    C. Lćvi-Stn*uss, Antropologia strukturalna, op. cit., s. 92 " Idem, Im structures tUmentaires de la parentt, Parin 1949.

¹¹    Na temat fonemów i Ich opozycyjnych relacji w koncepcji F. de Saumiuii'.* ► Iundi7.m (!)

Illounilizm (II)

285

I I ogólność, znalazł również uzasadnienie dla przekonania o przewalili k.ni synchronicznych nad diachronicznymi. Po prostu kultury pry-Ji, które były głównym obiektem jego badań, same z siebie nie podda-|l<, historii, wręcz ich istota wyrażała się w obronie przed jakąkolwiek ■dowodził w wydanej kilka lat później Myśli nieoswojonej (r 962). Od-y \ n i / się miała w społeczeństwach cywilizowanych, ale ich powstanie, ■ filozofa, wcale nie było konieczne i w gruncie rzeczy nie bardzo go ■pd/.ily.

■flttywy teorii literatury najważniejszy wątek w badaniach Lćvi-Straus-Wll.i analiza mitów. Doniosłość mitu jako przedmiotu analizy struktu-TUlIkala z bardzo prostych obserwacji - mity powtarzają się we wszyst-Jłtmi. li, a można nawet dostrzec ich uderzające podobieństwo w różnych, tartych kręgach kulturowych. Stanowią też wyraz nakazów i zakazów

społecznych (na przykład zakazu kazirodztwa czy ojcobójstwa), które człowiek przyjmuje za swoje, nie zdając sobie nawet sprawy z ich pochodzenia. Mity więc tworzą podstawowy „język”: uniwersalny system zachowań kulturowych, budują ich ukrytą, nieuświada-mianą przez człowieka strukturę. Struktura ta stała się właśnie przedmiotem drobiazgowych badań Levi-Straussa, zarówno w programowym artykule pod tytułem Struktura mitówⁿ (w którym poddawał analizie między innymi mit Edypa, porównując go z mitologią stworzoną przez Indian Ameryki Pół-w | luźniejszych Mythologiques (cztery tomy wydane w latach 1967-bńwnicż poszukiwał całościowego systemu tkwiącego u podstaw 1 n M etoda analizy wydawała się stosunkowo prosta - aby od-m. mili iw, u.drżało uporządkować wszystkie znane wątki fabuł mi-kIu, biiu jednostki znaczące. W tym celu filozof zastosował tech-11 l i toni opowiadanej przez mit na pojedyncze zdarzenia stano-m 1 ilości (na przykład „Edyp zabija Sfinksa”,„Edyp zabija ojca”, mailu, " itp.). Zdarzenia te - znów przez analogię - określił mi-tluriiymi cząstkami znaczącymi). I również mitemy spełniały Hfłtyt /nej tę samą funkcję co fonemy w języku, choć różniły się od Hiytilliją) lę dopiero na poziomie zdania. Na podstawie analizy | tlili u I cvi St rauss mógł już sformułować jedną ze swoich najważ-

Synchronia -diachronia

Levi-Strau*ss analiza mitów

i|i,' iii antropologa francuskie-Ur‘n I <■ ci-Straussa system rela-Pllowych, zachodzących mię-jBlauiyini jednostkami opowie-wej lak zwanymi mitemami. Hyinlięhniane byfy na drodze B| jlml'iliiwii\vvi h cząstek języ-- fonemów, ale analizo-W) poziomic zdań oznajmu-ł) n 10wały pojedyncze, skoń-7Hltn. |* dobnie jak w wypadku i|ci (nu przykład: „Edyp za-• I v | • poślubia matkę”, „Edyp Mgadf Sfinksa” itp.).

Slruklur.i 1

Mitemy

tllM, Struktura mitów, |w:| idem, dnlrafwln^ia strukturalna, of>. cit.