ScannedImage

nej” oraz suwerennego państwa narodowego jako systemowej jednostki analizy.

W odróżnieniu od dyferencjacji świeckiej, która pozostaje strukturalnym trendem określającym zasadniczą strukturę nowoczesności, prywatyzacja religii jest historyczną opcją, z pewnością „uprzywilejowaną”, ale mimo to opcją. Prywatyzacja jest najczęstszym wyborem dokonywanym w wewnętrznym obszarze religii, o czym świadczą powszechne tendencje pietystyczne, procesy religijnej indywidualizacji oraz refleksyjny charakter nowoczesnej religii. Prywatyzacja jest także wymuszana z zewnątrz przez strukturalne tendencje dyferencjacyjne, które spychają religię do ściśle ograniczonej i wydzielonej sfery religijnej. Ideologiczną podbudową dla prywatyzacji są liberalne kategorie myślenia, które kształtują nowoczesne teorie polityczne i konstytucyjne.

Jedynie poprzez zakwestionowanie w odniesieniu do religii liberalnego rozdziału na prywatne i publiczne oraz poprzez wypracowanie alternatywnej koncepcji sfery publicznej można oddzielić tezę prywatyzacyjną od tezy dyferencjacyjnej, a tym samym zacząć ustalać warunki możliwości pojawienia się nowoczesnych religii publicznych.

2. RELIGIE PRYWATNE I RELIGIE PUBLICZNE

Podziały binarne są procedurą analityczną, ale jej użyteczność nie oznacza wcale, że otaczający nas świat dzieli się właśnie w ten sposób. Powinniśmy patrzeć nieufnie na każdego, kto oświadcza, że istnieją dwa rodzaje ludzi albo dwa rodzaje rzeczywistości lub procesów.

Mary Douglas¹

Spośród wszystkich zjawisk społecznych żadne nie jest chyba tak zmienne, a w konsekwencji tak niepodatne na klasyfikację binarną, jak religia. Wśród wszystkich dychotomicznych par pojęciowych znajdziemy niewiele równie niejednoznacznych i budzących równie wiele kontrowersji jak podział na prywatne i publiczne. Mimo to jednak podział na prywatne i publiczne pozostaje kluczowy dla wszystkich koncepcji nowoczesnego porządku społecznego, sama religia zaś jest z natury rzeczy związana z nowoczesnym historycznym różnicowaniem się sfery prywatnej i publicznej. Stwierdzenie, że „religia jest sprawą prywatną”, choć nieprecyzyjne jako sąd empiryczny, pozostaje mimo to w podwójnym sensie konstytutywne dla modernizmu zachodniego. Przede wszystkim wskazuje ono, że wolność religijna, w znaczeniu wolności sumienia, jest chronologicznie „pierwszą ze swobód”, będąc zarazem warunkiem wstępnym wszelkich

83

1

Mary Douglas, Judgements on James Frazer, „Daedalus”, Fali, 1978, s. 161.