299

Inny sposób złagodzenia możliwości naprężeń w wypalanym materiale polega na zmniejszeniu szybkości wypalania (wydłużeniu czasu wypalania) w danym przedziale temperatur, w których skurcz lub rozszerzalność są najbardziej znaczące. Kolejnym zastosowaniem metody dylatometrii w ceramice jest możliwość dokładnego określenia skurczliwości całkowitej wypalanego materiału, który to parametr jest z kolei potrzebny do ustalenia wymiarów formowanego wyrobu w celu otrzymania wyrobu gotowego (po wypaleniu) o znormalizowanych wymiarach. Innym, często stosowanym kierunkiem wykorzystywania badań dylatometrycznych, jest zdobnictwo ceramiczne. Tutaj badania te znajdują zastosowanie przy doborze szkliw, angob i emalii na surowe lub częściowo wypalone produkty.

Na poniżej zestawionych kilku wykresach dylatometrycznych (rys. 3.98 i 3.99), obejmujących ogrzewanie w zakresie temperatur 1000-hl200°C, a następnie studzenie, pokazano zróżnicowane zachowanie się kilku odmian surowców ilastych występujących w Polsce, z których korzysta przemysł ceramiki budowlanej przy produkcji wyrobów ściennych i dachowych. Rysunek 3.98 przedstawia wykresy dylatometryczne kaolinu, bentonitu oraz silnie zapiaszczonej gliny. Wykresy te obrazują takie zjawiska, jak: dehydratacja, dehy-droksylacja, spiekanie, powstawanie nowych faz, które zostały zaznaczone w postaci skurczu oraz przemiany polimorficzne kwarcu w temperaturze około 573°C, a także termiczne pęcznienie bentonitu zarejestrowane w postaci rozszerzania próbki.

Przyrost długości w funkcji temperatury

Rys. 3.98. Krzywe dylatometryczne:

1) kaolin Sedlec, 2) bentonit, 3) glina zapiaszczona

Rysunki 3.99 i 3.100 obrazują zachowanie się czterech podstawowych odmian surowców ceramiki budowlanej, a mianowicie iłołupka karbońskiego, gliny z miocenu lądowego (trzeciorzęd), miocenu morskiego (trzeciorzęd) oraz lessu (czwartorzęd). Z racji ich różnych własności termicznych były one ogrzewane do 1000, 1100 lub 1200°C.

Rysunek 3.100a pokazuje fragment wykresu zamieszczonego na rysunku 3.99 w zakresie temperatur 200-f700°C, na którym pokazano różnice w zachowaniu się tych surowców.

299