331

332

W zapisie tym nie występuje powtórzenie wymiaru, ponieważ dodatkowa linia wymiarowa jest częścią składową oznaczenia tolerancji kształtu lub położenia.

Różne rodzaje tolerancji kształtu i położenia dotyczące jednego elementu należy grupować w kolumnie celem ograniczenia liczby linii łączących ramki zapisu z rzutem (rys. 9.2a). Przy tak uproszczonym zapisie dopuszcza się zakończenie linii odniesienia tolerancji kształtu trójkątem, jeżeli linia ta jest wspólna z literowym oznaczeniem elementu odniesienia tolerancji położenia (rys. 9.2a).

Tolerancje mające takie samo oznaczenie graficzne oraz taką samą wartość i dotyczące tych samych elementów odniesienia należy podać tylko jeden raz, a linię łączącą rozgałęzić do wszystkich tolerowanych elementów (rys. 9.2b). Tolerancje tej samej odchyłki, ale odnoszące się do różnych obszarów' elementu tolerowanego, podaje się w połączonej ramce (rys. 9.2c).

Przykłady zapisu tolerancji kształtu i położenia oraz ich interpretację przedstawiono w tablicy 9.3.

Jeżeli zachodzi konieczność opisania tolerancji kształtu i położenia, dla której nie ustalono oddzielnego znaku graficznego (np. płaskość i równoległość, płaskość i prostopadłość lub płaskość i nachylenie dwóch płaszczyzn), należy korzystać ze znanych już oznaczeń graficznych (tabl. 9.1). W pierwszym polu ramki umieszcza się wówczas dwa znaki odchyłek składowych - najpierw znak odchyłki położenia, a za nim odchyłki kształtu (rys. 9.3).

Wartości liczbowe tolerancji kształtu i położenia dobiera się z ciągu podstawowego (tabl. 9.2), przy czym należy zwrócić uwagę, że ciąg tworzą wartości wyrażone w mikrometrach (/im), natomiast w zapisie tolerancji wartości te muszą być podane w milimetrach. Wartości tolerancji kształtu i położenie elementów przewidzianych do tworzenia pasowań powinny być zgodne z wyrazami szeregów tolerancji.

Polska Norma PN-80/M-02138 ustala z wyrazów ciągu podstawowego 16 uprzywilejowanych szeregów oznaczonych symbolami cyfrowymi od 1 do 16 w kierunku malejącej dokładności. Szeregi różnych rodzajów tolerancji oznaczone tymi samymi symbolami nie są ze sobą bezpośrednio związane.

Wartości tolerancji kształtu i położenia są usystematyzowane w szeregach w funkcji wymiaru nominalnego elementu tolerowanego, co ułatwia wzajemne uzależnienie tolerancji kształtu lub położenia i tolerancji wymiaru. Nie oznacza to jednak, że szeregi tolerancji są w jakikolwiek sposób powiązane z klasami dokładności wymiarów, oba te pojęcia są od siebie niezależne.

Jeżeli element tolerowany jest abstrakcją, jak np. oś, środek lub płaszczyzna symetrii, lub gdy jego kształt i położenie wyznaczają wymiary nominalne, to konieczne jest oznaczenie kształtu obszaru tolerancji.

Znak wymiarowy (f> (fi) umieszczony przed wartością liczbową tolerancji wskazuje, że obszar tolerancji jest kołem lub walcem, a tolerancja jest