342 343 2

W uproszczonym podziale wyróżnia się dwie gromady:

wieloszczety — Polychaeta, siodełkowe — Clitellata.

Siodełkowe obejmują w randze podgromad skąposzczety i pijawki, pierścienice u których występuje specyficzna struktura związana z rozrodem, zwana siodełkiem (zob. rozmnażanie i rozwój skąposzczetów). Niektórzy systematycy przeciwstawiają wie/oszczety siodełkowym, jako formy cechujące się brakiem siodełka, nadają im nazwę bezsiodełkowe i dzielą pierścienice na nadgromady:

bezsiodełkowe — Aclitellata, siodełkowe — Clitellata.

Pierwsza nadgromada obejmuje jedną gromadę: wieloszczety, druga dwie gromady: skąposzczety i pijawki. Te dwie ostatnie systematyki są sztuczne i nie należy ich stosować, gdyż siodełko występuje u skąposzczetów przez całe życie u osobników dojrzałych, a u pijawek tylko w okresie rozrodu.

W najbardziej rozbudowanych systematykach wyróżnia się 7 gromad:

wieloszczety — Polychaeta, ssącogębe — Myzostomida,

Aelosomata,

skąposzczety — Oligochaeta, pijawkowate — Branchiobdella, pijawki szczeciowe — Acanthobdella, pijawki właściwe — Hirudina.

W tak rozbudowanej systematyce z wieloszczetów wyodrębnia się ssącogębe, obejmujące ektokomensale, o ciele tarczowatym. Ze skąposzczetów wyodrębnia się Aelosomata. pierścienice mające siodełko, ale nie homologiczne z siodełkiem reszty siodełkowych. Z pijawek wyodrębnia się pijawkowate, mające ciało zbudowane z 15—16 segmentów i pijawki szczeciowe, u których występuje 30 segmentów, podczas gdy pijawki właściwe mają ciało zbudowane z 34 segmentów. Ta ostatnia systematyka jest zbyt rozbudowana i mniej przydatna w początkowym zapoznawaniu się z pierścienicami.

Gromada: wieloszczety — Polychaeta

Diagnoza: pierścienice o ciele robakowalym, u gatunków nic będących pasożytami z wyraźną segmentacją zewnętrzną; jegmenly z parapodiami lub bez; u komensali i pasożytów ciało tarczowate. o słabo zaznaczonej segmentacji zewnętrznej, z parapodiami: parapodia zawsze zaopatrzone w liczne szczeci: jeżeli brak parapodiów. liczne szczeci osadzone pękami na bokach segmentów; w rozwoju pozazarodkowym trochofora.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Większość wieloszczetów żyje w morzach, przeważnie w strefie przybrzeżnej, głównie w piasku lub mule dna morskiego i przydennie. Pelagiczne gatunki są

nieliczne. Część gatunków występuje w wodach słodkich, 2 gatunki żyją w ziemi. Nieliczne wieloszczety są ektokomensalami, ekto- i endopasożytami. Żyjące w wodach są formami wolnymi lub osiadłymi. Gatunki żyjące w komensatizmie są najczęściej gospodarzami; wiele drobnych bezkręgowców zamieszkuje ich domki, przede wszystkim skorupiaki. Znanych jest ok. 5 500 gatunków. Osobniki gatunków wiercących w mule dna morskiego i osiadłych występują najczęściej w ogromnych ilościach, stanowią główną część dennej fauny oceanów (od 40 — 80%). Na przykład u wybrzeży Florydy na 1 m^ł dna może występować do 14000 osobników, należących do 37 gatunków. Większość jest kosmopolityczna, tylko nieliczne gatunki są właściwe określonym strefom geograficznym.

Wieloszczety mają duże znaczenie ekologiczne, są pokarmem dla ryb i wielu innychzwięrząt morskich. Natomiast gospodarcze znaczenie mają niewielkie. Gatunki wiercące skorupy ostryg są uważane za szkodniki, niektóre gatunki morskie są jadalne (np. robak palolo).

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Wieloszczety wykazują duże zróżnicowanie w rozmiarach, barwie i kształtach ciała. Większość jest drobna, o ciele od 1 mm do 10 cm,długim, ale niektóre gatunki osiągają ok. 3 m. Zabarwienie ciała jest przeważnie metaliczne, bardzo żywe, występują wszystkie kolory, zależnie od rodzaju barwników w naskórku, w szczeciach występujących na ciele, czy od zabarwienia płynu celomy, przeświecającego przez bezbarwny wór powłokowy. Wiele morskich gatunków osiadłych jest wspaniale ubarwionych. Wieloszczety mają ciało najczęściej wydłużone, robakowate (ryc. 128A — F). Mniejsza liczba gatunków ma ciało krępe, owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Ssącogębe (patrz systematyka) mają ciało tarczowate.

Zewnętrznie, ciało wieloszczetów^zjyyjątkiem niektórych komensali i pasożytów, wykazuje wyraźną segmentację. U form wolno żyjących występuje przeważnie metameria homonomiczna. Formy osiadłe mają zawsze metamerię heteronomiczną.

U gatunków, których stałym siedliskiem jest piasek dna morskiego, ciało jest przystosowane do zagrzebywania się. Odcinek przedni, głowowy, jest niewyraźnie zaznaczony, (ryc. 128F), składa się tylko z dwóch segmentów; prostomium i metastomium, nie zachodzi cefalizacja. przyłączenie segmentów tułowia. Występują na nim oczka, statocysta, para czułków i para głaszczków. Tułów jest złożony z homonomicznych segmentów. Segmenty tułowia nie są zaopatrzone w parapodia, najczęściej u tych gatunków występują po bokach segmentów guzki, będące wypukleniami ściany ciała “z pękami szczeci (ryc. 127F), albo pęki szczeci tkwią bezpośrednio w naskórku wora powłokowego. U niektórych gatunków naskórek jest częściowo orzęsiony.

Gatunki wolno żyjące mają bardzo różne kształty ciała, zależnie od tego, jaki prowadzą tryb życia: pelagiczny, przydenny, ryjący. Poza tym, niektóre

343