42

Dekoracje roślinne wczoraj i dziś

(także stadium rozwoju rośliny). Autorowi ikebany zależy, aby ułożenie roślin zostało właściwie zrozumiane przez odbiorcę, zgodnie z jego intencją (harmonijnego zespolenia z przyrodą i wypływającego stąd pełnego szczęścia). Widząc w roślinach czystą naturę, Japończycy nadają swoim pracom specyficzne nazwy, np. „taniec kwiatów” czy „wiatr w szuwarach". Jako przykłady symbolicznych znaczeń roślin najczęściej podaje się następujące: bambus - przyjaźń, chryzantema - żywotność, sosna - trwałość, szczęście i długie życie, obecność na wpół rozwiniętych kwiatów symbolizuje nadzieję na rozkwit życia, a starzejących się, przekwitających roślin i traw, dojrzewających owocostanów, zasychających liści - przemijanie i śmierć. Kwiaty w zależności od czasu kwitnienia symbolizują różne pory roku. W celu podkreślenia łączności wnętrza ludzkiej istoty z zewnętrznym światem otaczającej przyrody, wprowadza się do kompozycji inne elementy, takie jak: pióra, kamienie, korę, korzenie, lawę wulkaniczną. Istotną cechą ikebany, służącą także osiągnięciu harmonii, jest zachowanie właściwych proporcji między naczyniem i roślinami. Klasyczna ikebana opiera się na trzech liniach (wysokościach): niebo - shin, człowiek - soe i ziemia - tai. „Niebo" symbolizuje wszechobecne życie, „ziemia" - materię, z której wszystko powstało, a „człowiek” - ogniwo ożywiająco-łączące. Wszystkie te linie mają określone wysokości zależne od średnicy naczynia oraz kąty odchylenia od pionu i tworzą asymetryczny trójkąt (symetria według Japończyków nie występuje w naturze, jest sztuczna i dlatego nie może być piękna; ponadto nigdy nie używa się w kompozycji czterech elementów, ponieważ liczba ta oznacza śmierć).

Ikebana w Japonii jako filozofia i sztuka powstała ponad 1300 lat temu, początkowo stanowiąc rytuał religijno-estetyczny. Tradycja układania kwiatów kształtowała się przez wiele wieków, a każda epoka wnosiła do niej nowe elementy. Powstało wiele szkół ikebany. Pierwszą z nich była istniejąca do dziś szkoła Ikenobo, której nazwa wywodzi się od imienia jej twórcy, mnicha żyjącego w XV wieku.

niebo

człowiek

W 1910 roku z inicjatywy artysty plastyka Unshina Ohary powstała szkoła Ohara, preferująca układy naturalistyczne, które zawierały lustro wody i składały się głównie z liści, gałązek, korzeni, traw i owoców, z małą ilością kwiatów. W Tokio znajduje się siedziba szkoły Sogetsu (1927 r.), która wyspecjalizowała się w nowoczesnych układach kwiatowych do dekoracji mieszkań. Twórcy tej szkoły nadają swoim dziełom poetyckie tytuły, podobnie jak robią to malarze i rzeźbiarze (szkoła ta ma wiele filii w Europie i Ameryce). Warto wymienić jeszcze powstałe w 1912 roku szkoły: Adachi (specjalizująca się w hodowli nowych odmian kamelii na potrzeby ikebany) oraz Kozan, w której z róż, maków, dalii, irysów, pędów sosny i liści palmy wykonuje się kompozycje w stylu moribana i nagaire (podobnie jak szkoła Shofu). Na początku XX wieku rozpoczęła działalność szkoła Chi-ko: powstałe tu prace składały się głównie z owoców, warzyw i kwiatów oraz elementów nieroślinnych, np. lalek. Istnieje jeszcze wiele innych szkól ikebany, gdyż sztuka ta zyskała ogromną popularność. W przeszłości zajmowali się nią wyłącznie mężczyźni, najczęściej mnisi w buddyjskich klasztorach. Z początkiem XIX wieku stała się nieodzownym elementem podstawowego wykształcenia kobiet. Nawet dzieci cesarza uczyły się ikebany. Kiedy w drugiej połowie XIX wieku skończyła się izolacja Japonii od świata, w rozwoju ikebany zaobserwować można było nowe tendencje. Stopniowo zaczęto odchodzić od tradycyjnych reguł i symboliki.

W VII wieku sformułowana została w Japonii filozofia układania roślin w tzw. „drogę kwiatów" - kado. oznaczająca drogę do Klasyczna ikebana (styl seika)    pokoju przez kwiaty. Ceremonia składania kwiatów obecna by-

44

ABC Florvstvki