438 439 2

poza kołem podbiegunowym, a także w Tatrach, w Dwoistym Stawku Gąsienicowym i pod Furkotem. W Tatrach tylko te dwa stawy zamarzają do dna. a przemarznięcie jaj, jak to ma miejsce zawsze poza kołem biegunowym, jest konieczne dla ich rozwoju. Skrzelopływka występująca w Tatrach jest reliktem polodowcowym.

Kolczykowiec słonaczek (synonimy: solankowiec, solowiec) — Anemia salina występuje w wodach słonawych śródlądowych i solankach (do 30% soli, gdzie inne zwierzęta nie mają zdolności do bytowania). Występuje w strefach ciepłych, jest gatunkiem ciepłolubnym. Ma liczne rasy geograficzne. Morfologia odwłoka i widełek u populacji wykazuje zależności od stężenia soli, np. widełki u form żyjących w wodach mniej słonych są dłuższe, i odwrotnie. Rozmnaża się partenogenetycznie. Występuje masowo. Jadalny, wysuszony był spożywany przez Indian.

Rząd: tarczowce — Notostraca

Synonimy: przekopnice, nieboraki

Skrzelonogi spłaszczone grzbieto-brzusznie, okryte miękkim tarczowatym ka-rapaksem. który okrywa tułów, ale nie jest z nim zrośnięty. Żyją w zbiornikach wodnych okresowo wysychających. 9 gatunków.

Na głowie 4 oczka naupliusowe, zgrupowane w jedno i para oczu złożonych, tzw. siedzących. Czułki II zmarniałe. Żuwaczki silnie rozwinięte. Tarczowce są drapieżne, przekopują muł za pomocą żuwaczek i łapią drobne zwierzęta. Tułów złożony z 11 segmentów. Pierwsza para odnóży tułowiowych długa, nitkowata, trójdzielna. Odnóża te sterczą na boki i sterczą spod karapaksu (ryc. 160D), pełnią rolę czułków. Pozostałe odnóża liściaste. Odwłok złożony z pierścieni powstałych z połączenia się kilku segmentów. Na każdym pierścieniu, w części przedniej odwłoka, po kilka par odnóży, 6—12, w sumie na odwłoku występuje do ok. 70 par. Tylne pierścienie bez odnóży. Na telsonie długie widełki (ryc. 160D).

W klimacie umiarkowanym tarczowce rozmnażają się partenogenetycznie, w ciepłym dwupłciowo. Z jaj wylęgają się naupliusy lub metanaupliusy.

Przekopnica właściwa -r- Triops (synonim: Apus) cancriformis, do 13 cm długa (ryc. 160D), jest szeroko rozprzestrzeniona w strefach umiarkowanych. Występuje w lecie i w jesieni.

Rząd: muszloraczki — Conchostraca

Muszloraczki mają ciało silnie spłaszczone bocznie (ryc. 161B), w całości (łącznie z głową) lub prawie w całości, pokryte dwuklapowym karapaksem, z mięśniami zwierającymi. Do 1 cm długie. Karapaks przyrośnięty tylko do głowy. Klapy karapaksu wykazują koncentryczne słoje przyrostowe (ryc. 161C), ponieważ w trakcie kolejnych linień karapaks nie jest odrzucany, kosmopolityczne, żyją w zbiornikach wodnych śródlądowych, stałych i wysy-

— k

Ryc. 161. Muszloraczek Limnadia lenticularis. A — budowa wewnętrzna, B — wygląd zewnętrzny od strony grzbietowej, C — brzusznej; cl — czulek I pary, c2 — II pary. k — karapaks, m — mięsień zwieracz połówek karapaksu, o — oko, t — odnóże tułowia, w — widełki

chających, słodkich i słonych, i w bagnach. Pływają, niektóre są głębinowe, inne żyją zagrzebane w mule. Ok. 200 gatunków.

Na głowie oczy złożone, tzw. siedzące. Czułki I krótkie, czułki II długie dwugałęziste służą jako narząd ruchu (ryc. 161 A). Za głową występuje 10—32 segmentów, z parzystymi liściastymi odnóżami. Tułów słabo odgraniczony od odwłoka. Na końcu odwłoka telson, z widełkami wystającymi spod karapaksu.

Częsta partenogeneza. Opieka nad potomstwem. Samice noszą jaja nad grzbietem, pod karapaksem, przyklejone do grzbietowo skierowanych, długich egzopoditów niektórych odnóży. Z jaja wylęga się nauplius.

Małżynka spłaszczona — Limnadia lenticularis (ryc. 161) ma karapaks nadający jej podobieństwo do małży. Do ok. 17 mm długa.

Rząd: wioślarki — Cladocera

Wioślarki mają ciało bocznie spłaszczone, pokryte karapaksem, nie obejmującym głowy, liniejącym, zagiętym na boki ku stronie brzusznej, przez co sprawia wrażenie, jakby był dwuklapowy. Z tyłu ciała karapaks wyciągnięty w kolec. U form drapieżnych karapaks jest najczęściej silnie zredukowany. Ciało silnie skrócone. Głównie zamieszkują wody słodkie, stałe i wysychające, kilka gatunków żyje w wodach słonawych i w morzach. Są kosmopolityczne. Występują w planktonie, najczęściej przybrzeżnie, niektóre mogą się utrzymywać pod samą powierzchnią wody, za pomocą hakowatych szczeci czułków lub szczeci odnóży tułowiowych, wykorzystując napięcie powierzchniowe wody. Znane są formy głębinowe. Część gatunków jest przydennych, część żyje w mule. Kilka gatunków jest pasożytami zewnętrznymi stułbi. Gatunki wolno żyjące występują masowo, odgrywają dużą rolę jako pokarm ryb. Ok. 400 gatunków.

Ciało przeważnie 0,3 do 3, a niektórych form do 18 cm długie. Na głowie ruchliwe oko na słupku, powstałe z pary oczu złożonych i szczątkowe oko

439