442,443

442

Teorii- lili i iiuiyl

Otwieranie badań literackich na różnice płciowe

Interdyscypli

narność

Krytyk „ugende-rowiony"

Świadomość

genderowa

Poprawność

polityczna

Znaczenie genderi queer dla badań literaturoznawczych

ści w dziejach praktyk artystycznych. Jeden i drugi termin sygniillun że otwieranie pola badań i interpretacji literatury na to, co do |n<® funkcjonowało jedynie na marginesach zainteresowań lub wręi / bytfh la usuwane - na funkcjonowanie różnic płciowych oraz seksualny* li go rodzaju odmienności w dyskursach literackich i literaturze pi"Uv|fl Obydwa nurty mają również bardzo szeroki zasięg interdymV|>lii|riH goriami gender i queerz powodzeniem posługujemy się obecnie ule lyjH cie wiedzy o literaturze, lecz także (a nawet może przede wszynlklH^* antropologii, socjologii, psychologu, pedagogiki, filozofii, esleiylil, atrze i filmie czy badań kulturowych. Można by nawet pnwicd/hY,® te dyscypliny przeobraziły się na naszych oczach, zyskując cc . i o ąf wa się już także „świadomością genderową”, a zdawałoby się, gura krytyka „ugenderowionego” (literackiego bądź krytyka sztuki vV| mówiła się w dyskursach i mimo ciągle dość dziwacznie brzmiąca) A dzi już chyba obecnie niczyjego zdziwienia. Również queer /ii.ijilujał na bardzo dobrej drodze, by trwale zadomowić się zarówno w wla^r rze, jak i w humanistyce. Jeszcze niedawno, by być na czasie, wysłań® sto można było usłyszeć - mieć ową „świadomość genderowi|" I płeć biologiczną badaczki / badacza czy krytyczki / krytyka da W® two w praktyce badawczej lub krytycznoliterackiej. Obecnie i oruM się, że dobrze jest „być queer”, a interpretując literaturę i pisząc ii i||| wiedziałaby zapewne cytowana na początku tego rozdziału Judil li lh| no się być „krytycznie queerPostulatów tych nie należy jednak iiilert tegoriach „poprawności politycznej”, bo określenie to mocno utyk® ło. Raczej właśnie trzeba mówić o nowym rodzaju wrażliwo-.* i bart* także - przynajmniej w moim przekonaniu - dla rozumienia luna'

W tym rozdziale postaram się więc odpowiedzieć na pytanie, JT na jest owa „nowa wrażliwość”, a więc - dlaczego powinniśmy hy6l nicowania płciowe i seksualne, których obecność odkrywamy w i dzieł literackich. A także - dlaczego tak wiele badaczek i Inni.u /y sarnia się dzisiaj z nurtami spod znaku gemier i ęueer, i co wlilM stosowanie tych kategorii w naszym podejściu do kultury, s/iukl i

Gender

Zakres

semantyczny

terminu

Termin „gender" został przejęty z języka angielskiego, a koiil.n tiifl twa dotyczącego gramatyki tego języka, w którym znaczył ploitjjH^ „rodzaj gramatyczny”⁴. Współczesne teorie spod znaku gender w ttłf

⁴ Wspomina się także o użyciach tego słowa w tragediach Szekspira, Występuj^ w szóstej edycji // Didionary ofthe Englisb Ijin/fuage Samuela |ohn«<m* » I plfl nic z którym włailnic albo nazywa rodzaj gramatyczny, albo pojawia się P luH^ nikowej „płodzić"(tu i’ender). /.oh, też M. Skilcha, (lendei, , uf' elf,

rystały to pierwotne znaczenie terminu, poszerzając jednak znacznie ■I semantyczny.

f• l >ii >rkę badań genderowych w humanistyce uważana jest obecnie an-J| amerykańska Margaret Mead (1901—1978), która w opublikowanej (tiku książce Pleć i charakter w trzech społecznościach pierwotnych analizo-Bili maiykę zależności roli i statusu danej jednostki w społeczeństwie od wV| u awdzie Mead nie posługiwała się tutaj terminem gender, niemniej

zwróciła uwagę na najbardziej być może istotny aspekt zagadnienia - mianowicie że określanie różnic charakterologicznych właściwych danej płci ma charakter konstrukcji pojęciowych wytwarzanych przez społeczeństwo. A zatem - że przypisywanie kobietom i mężczyznom specyficznych cech charakteru jest pewnego rodzaju praktyką społeczną, która pociąga za sobą wyznaczanie im konkretnych ról w przestrzeni społecznej i kulturowej. Jeszcze inaczej mówiąc - pozycja i funkcje pełnione przez jednostkę w społeczeństwie nie wynikają z samych jej cech biologicznych, lecz z określonych oczekiwań i wyobrażeń, które zostały związane z jej płciowością. kinv.ii la w swojej książce takie, zdumiewająco współcześnie brzmiące, tu, /' „role obu płci kształtuje kultura”czy że „płciowe zróżnicowania »i| k< ni'.u likiem społecznym”⁵, niemniej jednak mocne i wyraźnie sfor-Sfozn '/.nicnie płci biologicznej i tożsamości społeczno-kulturowej za-trm n gcndcrowc raczej amerykańskiemu psychoanalitykowi Rober-ptrowl (10. i 924). Stollcr właśnie w 1964 roku na Kongresie Psycho-Hk w S/inkholmie zaprezentował koncepcję gender identity jako hrj świadomości płciowej. Opublikowana cztery lata później książka

Sex and Gender: On the Development 0/ Masculinity and Feminity¹' była owocem jego wieloletnich badań nad przypadkami nie dającymi się jednoznacznie przyporządkować biologicznie (na przykład hermaf rodytyzmem) lub psychologicz-

Początki bad« genderowych

■lA 1. IN DURÓW V. (Gender Stu-■Ui 1 interdyscyplinarnych badań ptyi li się na gruncie feminizmu l|i ki' gu mniej więcej od lat sie-■|ątVi li,dla których podstawową TM |i ' I gender - pleć społcczno-Knu, 1 idrńżniana od płci biologicz-llmlania genderowe korzystają |i wi ześnicjszych chronologicz-jgii I iblecych i krytyki femini-|. ilną z odmian tych badań jest luyiyka genderową (Gender Cri-

i...... zadaniem jest reinterpre-

Jłmiiry pod kątem występowa-Vlrii h literackich nacechowania [(Śmlskicgo i męskiego), obec-■lyyldad w narracji, konstrukcji > postaci itp.

....... \ (stx) - określony

■W Miuliunii /no fizjologii:/, ■hjltcyi h odróżnić kobiety od , n i ogól uznawany za natu-

Bm M**d, / Vo 1 , hnnikter, | w: | Nikt nie rodzi lif kobiet,/, wybór, tłum., wstęp T. I lo ¹    1 ¹ I ; Warszawa iq8a,a. 27, >4.

I Mmlii 1, Ątn inni Gen,ter On the Deitelogment 0/ Mmcii/inity and Feminity, l.ondon

Pteć jako e(e praktyk społecznych

Wptyw kultu na kształtów

nic pici

Gorulm idom - indywidua iwladomośl płciowo