450,451

pewną odmianą wyżej omówionych pieśni. Ich zasadniczym środl kiH konstrukcyjnym jest narracja, opowieść o jakimś wydarzeniu. Wcd.t* rżenia mogą być różne, a więc także historyczne, nie tworzą one jcdmk nigdy szerokiej fabuły. Ludowy twórca nie ogarnia danego zdarzeni! historycznego w jego skomplikowaniu i rozciągłości. Opowiada w pieśni o jednym fakcie. Oto fragment pieśni o jednej z bitew z czasów napolo >i J skich:

Nad miasteczkiem pod Pułtuskiem,

Tam Moskale stojali,

W województwie mazowieckim O Francuzach dumali.

Francuz żwawy od Warszawy Bije, pędzi Moskali 1 wnet szturmem przez Popia wy Na drugi brzeg się wali.

Gdy Kamicnskoj krzyknie: WiaraI O życie nie dbajmy,

Ale wiernie brońmy cara,

Francuzom się nic dajmy I

Kozacy lecą jak wściekli,

W rękach im świszczą piki,

Żeby Francuzi uciekli,

Straszne wydają krzyki.

(Bitwa pod Pułtuskiem)

Niektóre pieśni podejmują wątki z życia codziennego, najczęściej niezwykłe. Przeważają tu utwory z czasów nowszych. Ludowy twórcą uniezwykla często te zdarzenia, które zajść mogły w jego najbliższym otoczeniu.

Uniezwyklenie to występuje najsilniej w balladach ludowych,] Wśród nich znajdują się najbardziej reprezentatywne utwory polskiej poezji ludowej (m.in. słynny Patii pana zabiła, zużytkowany przez MickicJ wieża w Liliach). Przedmiotem ballady bywa zazwyczaj wydarzenie nic zwykłe, często o znamionach tragicznych. Bardzo istotny jest w balladach ludowych silnie zaakcentowany konflikt. Swoistością fantastyki balladowej jest to, że materiału utworów nie stanowi świat nadzmyslowyl (jak w licznych opowieściach prozą). Fantastyczność wynika z udziw I nienia konfliktów należących do świata dostępnego zmysłom. Dl.i ballad charakterystyczne jest nastawienie moralistyczne, nieznane innym

formom poezji ludowej. Występujący tutaj zbrodniarze i złoczyńcy kiwsze zostają ukarani, jak np. zabójczyni męża w balladzie Pani pana Ir</'///.

4. DRAMAT LUDOWY

I Związek literatury ludowej z obrzędami ujawnia się szczególnie wy-S#n/iście w przypadku dramatu. Dramat ludowy również nie istnieje w pond tekstu pisanego: i tutaj zasadniczym środkiem upowszechniania jest Winny przekaz. Dramatu jednak nie opowiada się, lecz się go wystawia, ii iteż dramat ludowy realizuje się wyłącznie w postaci widowiska scc-Bliznego. Przedmiotem jego są pewne tradycyjne wątki, wyposażone w określone sytuacje, w których występują zawsze ci sami bohaterowie. Iclist dramatu jest pochodną tych ustalonych już elementów i powstaje w irakcie realizacji widowiskowej.

Zjawisko to jest charakterystyczne dla dramatu ludowego nie tylko polskiego. Najsłynniejsza i reprezentatywna jego forma, stanowiąca za-Sitzem podstawowy gatunek włoskiego teatru ludowego, commedia flel/\ir/e, była oparta na tej samej zasadzie. Stworzyła ona kilka charakterystycznych postaci komicznych (Arlekin, Kolombina itd.), po które Botem sięgali zawodowi komediopisarze. Polski dramat ludowy nie wytworzył tak określonego gatunku, który by żył swym samodzielnym Byciem. Mógł być bowiem realizowany w postaci przedstawienia tylko [w związku z określonymi obrzędami (w większości religijnymi). To właśnie wyznaczało jego miejsce w życiu wsi oraz określało jego budowę. Nie był on traktowany jako dzieło odrębne, ważny był w takim stopniu, jw jakim uczestniczył w obrzędzie.

Dramat ludowy wywodzi się prawdopodobnie ze średniowiecznego kucru religijnego, istniejącego przy kościołach i klasztorach. Przeważają! a większość utworów zaliczanych do dramatu ludowego wiąże się ■ obrzędami Bożego Narodzenia. Najczęściej ich bohaterem jest traktowana humorystycznie postać Heroda. W dramatach ludowych nie kontemplowano przeżyć religijnych, raczej przy pomocy „żywych obra-hów” ilustrowano ten czy inny element wierzeń, znany z Biblii czy p.n angelii. W utworach o Herodzie pierwiastki pełnej grozy akcji, w której występowały elementy swoistej prymitywnej metafizyki, łączyły się i|l watkami humorystycznymi, często o zabarwieniu satyrycznym.

X obrzędami Bożego Narodzenia, a często także z widowiskami

29*

451