454,455

mi nadprzyrodzonymi, przede wszystkim z czarami. Ludowi twórcy < >| wiadają w baśniach o królach, książętach itp., świecie sobie nie znanym, który — jak wszystko, co nie znane z bezpośredniego doświadczenia J pobudza fantazję, toteż ten gatunek najsilniej jest nasycony pierwiastkami fantastycznymi.

Bajki, które w literaturze ludowej stanowią gatunek prozatorski, opowiadają o zwierzętach traktowanych antropomorficznie i mają częsud charakter moralnego pouczenia.

Legendy są w literaturze ludowej związane przede wszystkim z ir.i dycjami religijnymi, stanowią opowieści o faktach podawanych do wicJ rżenia przez Kościół. W ich obręb wchodzą motywy znane z Biblii i z żywotów świętych. W legendach występują elementy niezwykli cfi i cudowności. Choć legendy podejmują wątki religijne, nie trzymają się zazwyczaj oficjalnej kościelnej wersji, stanowią raczej swobodne fuj tazje na ich temat.

Bliskie legendom są podania. Stanowią one opowieści o postacie li rzeczywistych lub podawanych za rzeczywiste i dotyczą zdarzeń (najJ częściej historycznych), które w jakiś sposób utkwiły w pamięci mieszkańców danej miejscowości czy okręgu. Podaniom, mimo że opierają się często na autentycznym materiale, nieobca jest fantastyka. W nich także występuje pierwiastek cudowności, choć w mniejszym stopniu niż w baśniach.

W ludowej twórczoścj prozatorskiej odrębne i pokaźne miejsce z.i|-mują opowiadania humorystyczne. Mają one na ogól charaktffl satyryczny. Bohaterem jest tu często przysłowiowy głupek, który znal lazł się w jakiejś absurdalnej sytuacji.

Zarówno prozatorskie, jak i wierszowane są przysłowia. Przystoi wie ma na ogół charakter maksymy o pewnej treści ogólnej. Zwykle zaJ wiera stwierdzenie jakiegoś faktu, za którym kryje się pewne głębsze znal czenie, bądź też utrzymane jest w formie pouczenia skierowanego duj odbiorcy. Przysłowia mają często charakter obrazowy, nieobcy jest ind dowcip, polegający przede wszystkim na zaskakujących zestawieniach! Przysłowia najszybciej z wszystkich gatunków literatury ludowej weszlyl do kultury całego narodu. Pierwszy ich zbiór pozostawi! Biernat z Lublina. Z przysłowiami ludowymi można się spotkać na kartach książek n.ijJ wybitniejszych pisarzy.

I iieratura ludowa w swej ustnej postaci była wynikiem sytuacji kul-faIiicj wsi. Stanowiła konsekwencję odcięcia chłopa ocl tych form kul-ły, które wypracowały klasy społeczne w tej dziedzinie przodujące, mula się z pańszczyźnianymi formami gospodarki, nie sprzyjającymi *n uczestnictwu w kształtującej się kulturze nowoczesnej. Wraz ze zmia-itosunków społecznych na wsi poczęły się dokonywać zmiany i w li-huurze ludowej. Stopniowo traciła ona swą odrębność. Kiedy chłop Wstawał być analfabetą, mógł sięgać po dzieła literatury pisanej, mógł I zapisać to, co do tej pory wykonywał tylko ustnie. Literatura ludo-»Zaczęła się więc zbliżać do literatury ogólnonarodowej, folklor począł jcić swoje samoistne miejsce w życiu kulturalnym wsi.

I Mniej więcej od drugiej połowy w. XIX miejsce anonimowego do a pory twórcy ludowego zajmuje już autor, który⁷ sygnuje swoje utwory leniem i nazwiskiem. Utwory te mają też inny charakter niż tradycyjne Wni czy opowieści prozą. Piszą je: Jan Rak, Ferdynand Kuraś, Jantek Bugaja i inni. Tekst poetycki, przeznaczony do druku, nie jest już zwią-|)y z muzyką, drukowany tekst prozatorski traci cechy utworu przezna-brugo do wygłaszania.

I iteratura ludowa tego „pisanego” okresu przejmuje pewne elementy piśmiennictwa ogólnonarodowego, jednakże nie staje się jeszcze jego wicią składową. Jest nadal ściśle związana z wiejskim kręgiem kultu-Jnvm, łączność z nim jest podstawą jej istnienia. Toteż traktuje się ją k«> bezpośrednią spadkobierczynię literatury ustnej, chociaż nie domi-Mq już w niej tradycyjne wątki, znane z pieśni i gawęd prozą. Twórca łowy z tego późnego okresu nastawia się raczej na przekazanie auten-lui wiejskiego: wśród bogatej produkcji wierszowanej dużo miejsca (mują swego rodzaju „reportaże” poetyckie, w zakresie prozy zaś po-feję najistotniejszą zdobywają pamiętniki. Te ostatnie (np. słynny zbiór 'kunętutki chłopów, ogłoszony w latach międzywojennych) mają obok łtości literackiej duże znaczenie ściśle dokumentarne.

I dzieje literatury ludowej wskazują, że traci ona swą odrębną pozycję ■Am o legie do przenikania na wieś wyższych form życia kulturalnego, ■Chodzących z miasta. Upowszechnienie oświaty, rozwój czasopiśmien-III. i u a, stały kontakt z miastem czynią chłopa uczestnikiem „normalnego” By« i.i kulturalnego. Integracja kulturalna społeczeństwa odegrała w dzie-||\cli twórczości ludowej rolę zasadniczą: teraz nie tylko nie powstają

455