390 391 2

Ryc. 144. Sikwiald. A — Phascolion sp., B — Sipuncuhts sp., C — Thermiste sp.; c — czułki, d — otwór odbytowy, g — otwór gębowy, r — ryjek, t — tułów, w — otwór wydalniczy

ny do otworu gębowego. U części gatunków czułki nie otaczają otworu gębowego, a otaczają narządy nuchalne (p. dalej).

Tułów ma kształt worka, pokryty jest różnie urzeźbionym oskórkiem. Tylna część tułowia u niektórych gatunków jest zwężona i wykazuje pierścieniowanie (ryc. 144B). Otwór odbytowy zlokalizowany jest z przodu tułowia, po stronie grzbietowej, w jednej trzeciej jego długości, albo co jest rzadsze, u podstawy ryjka.

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała. Ciało objęte jest przez wór powłokowy, mający złożoną budowę, składający się z 7 warstw. Na zewnątrz występuje oskórek, niżej jednowarstwowy naskórek, z licznymi gruczołami jedno- i wielokomórkowymi, produkującymi materiał na oskórek i substancje śluzowate. Niżej położona jest warstwa tkanki łącznej (dermis), zawierająca pigment (czarny lub brązowy), warstwa mięśni okrężnych, ukośnych, podłużnych, a najniżej nabłonek pery-tonealny. Mięśnie podłużne u części sikwiaków tworzą warstwę ciągłą, u części są rozdzielone na pasma. Ryjek jest wciągany do wnętrza tułowia za pomocą wyodrębnionych mięśni wciągaczy (ryc. 145A), biorących początek w mięśniach wora powłokowego i przyczepionych do części końcowej przełyku.

Układ nerwowy centralny położony jest w mięśniach wora powłokowego. Parzyste zwoje mózgowe zlokalizowane są nad przełykiem i łączą się dwoma

Iconektywami, tworzącymi obrączkę okołoprzełykową, z brzusznym pniem nerwowym, przechodzącym ku tyłowi ciała. U niektórych sikwiaków, w stadiach młodocianych, brzuszny pień nerwowy wzdłuż swojego przebiegu jest częściowo parzysty, częściowo nieparzysty, a u postaci dojrzałych w całości nieparzysty, co świadczy o tym, że w rozwoju osobniczym zawiązuje się jako parzysty. Na pniu nie występują zwoje, odchodzą od niego tylko nerwy obwodowe.

Narządy zmysłów. U większości sikwiaków występują po stronie grzbietowej ryjka parzyste orzęsione dołki, zwane narządami nuchalnymi, odbierające wrażenia chemiczne. Na końcu ryjka występują komórki i brodawki czuciowe, odbierające wrażenia dotykowe. Niektóre gatunki mają oczka, prosto zbudowane narządy zmysłu wzroku, parzyste, wtopione w zwoje mózgowe.

Jama ciała jest celomą obszerną. W jej płynie występują amebocyty, komórki zawierające hemoerytrynę, dyski, komórki chloragogenowe i urny (p. dalej). Jama ciała, jej płyn i wór powłokowy tworzą hydroszkielet. Światło jamy przecinają mięśnie, będące wypustkami warstwy mięśni wora powłokowego, tworzące także więzadła zawieszające układ pokarmowy. Ponadto, u niektórych gatunków, w jamie ciała występują niekompletne przegrody poprzeczne, zbudowane tylko z nabłonka perytonealnego, pseudodisseptimenty. W rzędzie Sipunculiformes celoma wykazuje odgałęzienia, w postaci podłużnych kanałów, przechodzących poprzez mięśnie aż do dermis wora powłokowego. Czułki mają własny system kanałów nie łączących się z wtórną jamą ciała ryjka i tułowia, światła tych kanałów tworzą odrębny, samodzielny układ jam (ryc. 145B). Kanały poszczególnych czułków uchodzą do zatoki okołogardzielowęj, od której biegną ku tyłowi ciała dwa lub trzy kanały, zakończone rozszerzeniami, zwanymi pęcherzami kompensacyjnymi. Pęcherze mają ściany kurczliwe i przeciskają płyn z zatoki okołogardzielowęj, a stąd do kanałów czułków. W całości, ten odrębny układ stanowi szkielet hydrostatyczny dla czułków.

Układ pokarmowy jest poskręcany (ryc. 145A). Jego kształt, ogólnie ujmując, przypomina literę U. Otwór gębowy prowadzi do krótkiej umięśnionej gardzieli, przechodzącej w długi przełyk, a ten z kolei otwiera się do jelita środkowego. Jelito tylne jest krótkie, u części gatunków ma dwa uchyłki. Przewód pokarmowy w całości jest wysłany nabłonkiem orzęsionym. Na całej długości, albo tylko w części środkowej, ma orzęsioną rynienkę, służącą do zlepiania i popychania drobnych cząstek pokarmowych.

Sikwiaki są mułożercami albo odżywiają się drobnym pokarmem roślinnym (glonami, okrzemkami) i zwierzęcym. Ich układ pokarmowy narażony jest na częste uszkodzenia, na skutek trącego działania twardych cząstek dostających się do niego z pokarmem, np. ziaren piasku. Powstające rany zasklepiane są przez specyficzne struktury występujące wolno w płynie celomy, zwane dyskami. Dyski składają się z 2—64 wielokątnych komórek, ułożonych w płaskie zespoły.

Oddychanie zachodzi poprzez ścianę ciała, szczególnie poprzez czułki, które pokryte są cienkim worem powłokowym. Wymianę gazów ułatwiają także kanały celomy występujące w dermis.

391