776 777

Ryc. 278. Rurkoczulkowce. A — Siboglinuni sp. wyjęty z domku, wygląd ogólny, B — schemat budowy rurkoczułkowca drożnorurkowego, C — przekrój przez piórko, D — fragment domku Lamellisabella sp. Wg Ivanova 1949; b — brodawka, ć — czułek. e — brodawka czcpna, f — frenulum. 1 — celoma, m — mezosoma, n — tętnica, o — opistosoma, p — piórko, t — metasoma, r — prosoma, w — brodawka wydłużona, y — żyła, z — rzęski

stronie grzbietowej występuje szerokie pasmo rzęsek, służące do poruszania wody dostającej się do domku. Część annularna jest oddzielona od dalszej, zwanej postannulamą, pierścieniowanymi zgrubieniami oskórka (annulami), w liczbie dwu lub więcej, z oskórkowymi płytkami, mającymi drobne ząbki. Zgrubienia te zakotwiczają ciało w domku w okresach nagłych skurczów. Część postannularna zawiera brodawki czepne, tworzące pierścienie (ryc. 278B) lub ułożone rzędami po stronie brzusznej. Opistosoma jest segmentowana, składa się z 2 do 35 segmentów, na każdym segmencie występuje para szczeci (ryc 278B), służy ona do stałego zakotwiczenia tej części ciała w domku.

776

U niedrożnorurkowych ciało składa się z 5 części, przed prosomą występuje obturakulum, rodzaj cylindrycznego fałdu łączącego podstawy czułków. Czułki występują licznie w tej gromadzie, do 1 000 i są krótsze niż u drożnorurkowych. Ułożone są bokami zwarcie, w cylinder. Mezosoma ma dwa orzęsione fałdy powłokowe, określane jako westimentum, obejmujące ją jak poły płaszcza. Na opistosomie nie występują szczeci.

Budowa wewnętrzna

Rurkoczułkowce nie mają układów pokarmowego i oddechowego.

Pokrycie ciała. Domki zbudowane są z chityny i skleroprotein, mają konsystencję skórzastą lub twardą, u części gatunków są inkrustowane szczątkami roślin lub zwierząt. Wydzieliny na domki produkują wielokomórkowe gruczoły naskórka metasomy. Naskórek jest jednokomórkowy, cylindryczny, okryty cienkim oskórkiem. W miejscach, gdzie zlokalizowane są liczniej gruczoły oskórek nie występuje, w innych miejscach oskórek jest zgrubiały. Komórki prosomy, a szczególnie komórki czułków, mają powierzchnie zróżnicowane w mikrokosmki, które wnikają do cienkiego oskórka. Pod naskórkiem występują mięśnie okrężne i podłużne ułożone w pasma. Mięśnie tworzą z naskórkiem wór powłokowy.

U większości gatunków nabłonek czułków po stronie brzusznej zróżnicowany jest w parzyste rzędy wyrostków, zwanych piórkami (pinulami), które są wydłużonymi, do 0,75 mm długimi, sterczącymi nad powierzchnią naskórka pojedynczymi komórkami. Po bokach piórek biegną pasma rzęsek (ryc. 278C). W tych pojedynczych komórkach występują naczynia układu krwionośnego, tętnicze i żylne, co jest osobliwością właściwą tylko rurkoczułkowcom, nie opisano jeszcze innego przypadku, aby naczynia krwionośne zróżnicowane na żyły i tętnice wnikały do pojedynczych komórek. U nielicznych gatunków piórka nie występują.

Układ nerwowy zbudowany jest stosunkowo prosto i położony jest pod naskórkiem, ściśle się z nim kontaktując. Duże skupienie komórek nerwowych, określane jako zwój mózgowy, występuje w prosomie po stronie grzbietowej. Ku stronie brzusznej odchodzi od niego obrączka, z której wychodzą do czułków nerwy. Od zwoju nerwowego ku tyłowi ciała, po stronie grzbietowej, wychodzi pień nerwowy, przebiegający przez całe ciało, od którego odchodzą nerwy do poszczególnych narządów. U drożnorurkowych pień ten jest rozszczepiony w opistosomie na 3 cienkie podpnie, a u niedrożnorurkowych, w opistosomie, jak w poprzedzających opistosomę częściach ciała, jest pojedynczy. W różnych okolicach ciała, na pniu występują niewielkie zwoje, szczególnie na wysokości przewężeń zaznaczających w pokryciu odcinki ciała.

Narządy zmysłów, wyodrębnione, nie występują. Wrażenia chemiczne odbierają pasma rzęskowe czułków.

Jama ciała jest celomą, podzieloną przegrodami poprzecznymi na 3 części: procelomę, mezocelomę i metacelomę, odpowiednio do przednich odcinków dała, a w opistosomie jest podzielona na tyle worków celomatycznych, z ilu