798 799

A

Ryc. 284. Ogonica Oicopleura sp. A — w domku, B — wyjęta z domku, wygląd z boku, C — przednia część ciała, wygląd od strony grzbietowej. D — przekrój podłużny przez przednią część ciała: d — otwór odbytowy, e — serce, g — ogon, j —jądro, n — układ nerwowy, o — otwór gębowy, s — szpara skrzelowa. t — struna grzbietowa, u — tułów, z — zwój mózgowy, strzałka wskazuje kierunek przepływu wody przez kanały w domku

B    CD

odbytowy położony jest po stronie brzusznej tułowia, z tyłu, u nasady ogona. Po bokach, w przedniej części tułowia zlokalizowane są otwory skrzełowe, w liczbie dwóch, przebijające ściany ciała i gardzieli.

Ogon jest narządem lokomotorycznym. W stadiach młodocianych u wszystkich gatunków, a u nielicznych przez całe życie, jest połączony z tułowiem w linii zgodnej z długą osią ciała. U większości gatunków jest zagięty na stronę brzuszną i osadzony jest pod różnie ostrym lub rozwartym kątem (ryc. 284B).

Tunika ogonie nie jest zrośnięta z ciałem, otacza go luźno, tworząc domek. Jest zbudowana z mukoz i ma konsystencję galaretowatą. Domki u większości gatunków mają znacznie większe rozmiary niż ciała, które je produkują (ryc. 284A). Niektóre gatunki ogonie, o ciele 5 cm długim, wytwarzają domki o długości 1 m. Domki mają znaczenie ochronne, poza tym unoszą ciało ogonicy w wodzie. Domki przedstawiają najbardziej złożone struktury oskór-kowe w całym królestwie zwierząt. Mają otwory wpływowe dla wody i odpływowe (ryc. 284A). Wewnątrz domków występuje system kanałów filtrujących wodę i zatrzymujących drobny pokarm na siatkach przegradzających kanały, z których pokarm jest napędzany do otworu gębowego. Przepływ wody ,_v systemie kanałów jest regulowany poprzez różnie intensywne ruchy ogona. Kanały domków zanieczyszczają się i domki są często zmieniane, u niektórych gatunków nawet co godzinę. Nieliczne gatunki żyją na zewnątrz domków. przyczepione do nich tułowiem, a wtedy domki służą jedynie do unoszenia _w wodzie ciała.

Budowa wewnętrzna

pokrycie ciała. Naskórek jest jednowarstwowy, płaski. Pomiędzy komórkami płaskimi występują licznie oikopłasty, komórki gruczołowe produkujące materiały na tunikę. Naskórek jest jedyną warstwą tworząca ścianę ciała w tułowiu. W ogonie pod naskórkiem występują szerokie pasma mięśni, w liczbie dwóch, ustawione po jego bokach, których włókna są poprzecznie prążkowane. Jądra komórek mięśniowych są rozmieszczone w regularnych odstępach, co niektórzy morfolodzy uznają za przejaw metamerii mięśni.

Struna grzbietowa występuje tylko w ogonie, pomiędzy bocznymi pasmami mięśni. Ma postać mniej lub bardziej sztywnego pręta. Składa się z cienkiej otoczki błoniastej, komórek spłaszczonych oraz z rdzenia o konsystencji chrząstki.

Układ nerwowy centralny jest zbudowany ze zwoju mózgowego i pnia nerwowego położonego nad przewodem pokarmowym i struną grzbietową występującą w ogonie (ryc. 284D). U dojrzałych postaci pień jest lity, tworzą go włókna nerwowe. Zwój mózgowy wysyła nerwy do narządów tułowia. Pień w tułowiu jest jednolity, w przedniej części ogona ma większy zwój, a w dalszej występuje 10 drobniejszych zwojów. Regularny układ tych zwojów jest także uznawany za przejaw metamerii.

Narządy zmysłów. Ogonice mają statocystę, w postaci jamy ze statolitem. występującą w części środkowej mózgu. Po stronie prawej przylega do mózgu orzęsione wypuklenie gardzieli, którego ściany zbudowane są z komórek o charakterze gruczołowym, przypuszcza się. że produkuje wydzieliny o nieznanej funkcji, albo odbiera wrażenia chemiczne. Niektóre ogonice mają oko kubkowe, zlokalizowane po lewej stronie mózgu.

Jama ciała jest blastocelem. W większości jest wypełniona substancją o konsystencji żelu. Celoma jest ograniczona do świateł gonad i światła woreczka sercowo-osierdziowego.

Układ pokarmowy. Otwór gębowy prowadzi do gardzieli, o świetle trójkątnym, w tylnej części po bokach przebitej parą otworów skrzelowych. W bocznych ścianach gardzieli występują dwie rynienki, biegnące od otworu gębowego do otworów skrzelowych. Na granicy przejść rynienek w otwory skrzelowe występują pierścienie rzęskowe, wywołujące prądy wody. Na stronie brzusznej gardzieli, w linii środkowej, występuje rynienka z dużymi rzęskami, zwana endostylem. Po bokach, ku górze gardzieli, odchodzą od niej dwa pasy (smugi) orzęsionych komórek. Endostyl, prócz komórek orzęsionych, ma w swojej ścianie komórki gruczołowe produkujące wydzieliny zlepiające pokarm. Zlepione cząstki pokarmowe transportowane są ruchem rzęsek wzdłuż endostylu