528 529 2

głaszczków i owigerów. Ze zwojem podprzełykowym połączona jest para pni brzusznych, na których, odpowiednio do liczby segmentów tułowia, występują zwoje, połączone parami ze sobą.

Narządy zmysłów. Oczka są podobnie zbudowane jak u pajęczaków. Na ciele, a szczególnie licznie na głaszczkach. występują włoski dotykowe.

Jama ciała jest hemocelem, wypełniona jest hemolimfą.

Układ pokarmowy. Otwór gębowy prowadzi do obszernej gardzieli, rozciągającej się w ryjku. W ścianach tylnej jej części występują okrężne oskór-kowe listewki, na których osadzone są szczecinki, sterczące do światła gardzieli. Tworzą one narząd filtrujący i rozdrabniający pokarm pobierany ruchami ssącymi gardzieli. Gardziel przechodzi w krótki przełyk, otwierający się do jelita środkowego, rozciągającego się w tułowiu. Jelito środkowe ma długie boczne uchyłki, wnikające do odnóży, aż po ich końce. Krótkie jelito końcowe występuje w odwłoku. Kikutnice są w większości mięsożerne, odżywiają się tkankami gąbek, parzydełkowców i mszywiołów. Część odżywia się mikroorganizmami i glonami, nieliczne detrytusem.

Oddychanie zachodzi przez pokrycie ciała.

Układ krwionośny jest otwarty. Składa się z serca, z 2 — 3 parami ostiów, ciągnącego się od wzgórka ocznego do końca odwłoka i z aorty grzbietowej.

Układ wydałniczy nie występuje. W hemocelu występują rozproszone ne-frocyty.

Układ rozrodczy. Gonady są parzyste, połączone w tylnych częściach. Położone są nad jelitem środkowym, mają boczne uchyłki wchodzące do odnóży, do wysokości drugich członów. Na dolnej stronie tych członów występują otwory płciowe. U samic otwory na wszystkich parach nóg, u większości samców tylko na dwóch ostatnich parach. U samców na ostatniej parze odnóży uchodzą gruczoły, produkujące substancje lepkie, które służą do przyczepiania się jaj do owigerów.

REGENERACJA

Kikutnice mają duże zdolności do regeneracji. Są mało wrażliwe na skaleczenia, odnóża i części tułowia regenerują u nich łatwo. Mają zdolność do autotomii odnóży.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Kikutnice są rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie jest zewnętrzne, zachodzi w czasie wydalania jaj przez samice. Samce noszą jaja aż do wylęgu larw. Bruzd-kowanie jest całkowite, gastrulacja zachodzi przez epibolię.

Z jaj wylęgają się larwy bez segmentacji, zwane protonimfonami, zbudowane tylko z głowy, zaopatrzonej w ryjek, chelicery, głaszczki i owigery. Odnóża są trójczłonowe. Larwy pasożytują na jamochłonach, kielichowa tych, pierścienicach, mięczakach, szkarłupniach, osłonicach. Przyczepione są stale do żywiciela za pomocą lepkich wydzielin, produkowanych przez gruczoły larwalne. W trakcie kolejnych linień powstają kolejne segmenty ciała, różnicujące się w tułów i odwłok.

SYSTEMATYKA

Nytnphon rubrum ma ciało smukłe, zabarwione na czerwono, nogi długie (ryc. 201 A). Występuje w Morzu Północnym.

Pygnogonum litorule (ryc. 201B) ma ciało i nogi masywne (fot 160). Kosmopolityczny.

ZESTAWIENIE SYSTEMATYKI SZCZĘKOCZUŁKOWCÓW Podtyp: szczękoczułkowce — Chelicerala Gromada: staroraki — Merostomaia Podgromada: 'wielkoraki — Gigantostraca Podgromada: ostrogony — Xiphosura Gromada: pajęczaki — Arachnida Rząd: skorpiony — Scorpionida Rząd: biczykoodwłokowce — Uropygi Rząd: rozłupnogłowce — Sc bizom idu Rząd: tępoodwłokowce — Amblypygi Rząd: głaszczkochody — Palpigradi Rząd: pająki — Aranea Podrząd: Mesothela Podrząd: Opisthothela Sekcja: Orlhognalha Sekcja: Labidognalha Rząd: kapturce — Ricinulei Rząd: zaleszczotki — Pseudoscorpionida Rząd: solpugi — Solpuga Rząd: kosarze — Opilionida Rząd: roztocze — Acarina Podrząd: Notostigmata Podrząd: Parasitiformes Sekcja: Mesostigmata Sekcja: Tetrastigmata Sekcja: Metastigmata Podrząd: Acariformes Sekcja: Prostigmata Sekcja: Astigmata Sekcja: mechowce — Oribatida Gromada: kikutnice — Pantopoda

FILOGENEZA SZCZĘKOCZUŁKOWCÓW

Pochodzenie podtypu zostanie omówione w rozdziale dotyczącym filogenezy stawonogów. W tym rozdziale rozważymy pokrewieństwa w obrębie samych szczękoczułkowców.

529