558 559 2

Pierwogonki są drobne, od 0.2 do 2 mm długie.

Głowę mają kształtu gruszkowa tego. bez oczu i czułków. U niektórych gatunków występują na bokach głowy pseudooczka, będące jednak narządami wrażliwymi na wilgotność środowiska. Przysadki gębowe ssące, składają się ze sztyletowatych żuwaczek, połączonych stawowato jedną płaszczyzną z głową (cecha właściwa pierwogonkom. skoczogonkom. widłogonkom i przerzutkom; u reszty owadów żuwaczki łączą się dwoma płaszczyznami). Szczęki mają głaszczki. Druga para szczęk jest częściowo zrośnięta podstawami w trójkątną błoniastą wargę dolną.

Ryc. 207. Owady bezskizydle. A — pierwogonek. B — skoczogonek, C — widlogonek, D-E — szczcciogonki: przerzutka, rybik cukrowy

Tułów i odwłok wydłużone, cylidryczne (ryc. 207A, 208). Pierwsza para odnóży tułowiowych jest dłuższa niż pozostałe, jest skierowana do przodu i pełni funkcje dotykowe (zastępuje czułki). Odnóża tułowia mają stopy jednoczłonowe z pojedynczym pazurkiem (cecha prymitywna, u większości owadów stopy są wieloczłonowe i zaopatrzone w 2 pazurki). Odwłok u postaci dojrzałych zbudowany jest z 12 segmentów. Pierwsze dwa albo trzy segmenty mają szczątkowe odnóża jednogałęziowe. Najczęściej pierwsza para jest dwuczłonowa, dalsze są jednoczłonowe.

Brzuszna część układu nerwowego ma zwoje, występujące w segmentach tułowia i 6 segmentach odwłoka. Niektóre pierwogonki nie mają układu oddechowego, u reszty występują 2 pary przetchlinek na tułowiu, które prowadzą do prymitywnych tchawek, krótkich, tworzących pęki, a nie porozga-łęzianych. czym nawiązują do większości tchawkodysznych szczękoczułkowców i wijów. Pomiędzy jelitem środkowym a tylnym występuje 6 kieszeniowatych wypukleń, zwanych papilarni, uważanych za silnie skrócone cewki Malpighiego.

Ryc. 208. Pierwogonck, budowa wewnętrzna; n — układ nerwowy, o — pierws/c szczątkowe odnóże odwloką, p — układ pokarmowy, I — pierwsze odnóże tułowia

Rozwój zarodkowy nieznany. Larwy wylęgają się z jaj mając odwłok zbudowany z 9 segmentów, dalszy rozwój jest anamorficzny, przyrastają 3 kolejne segmenty.

Korczyk przejściowigę —Eoscntomon transitoriugi jest gatunkiem kosmopolitycznym, występuje także w Polsce.

Podgromada: OHgoentomata

Diagnoza: owady bezskrzydłe ze skróconym odwłokiem, złożonym z 6 segmentów, zaopatrzonym w cewkę brzuszną, albo w cewkę i widełki skoczne.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Oo podgromady zaliczane są gatunki cechujące się najbardziej skróconym odwłokiem w obrębie owadów, złożonym z 6 segmentów. Ponadto, na ich odwłoku występują narządy służące do skakania, o budowie nie występującej w żadnej innej grupie owadów. Podgromada obejmuje jeden rząd.

Rząd: skoczogonki — Collembola

Skoczogonki są ewolucyjnie grupą starą, ich szczątki kopalne, występujące od środkowego dewonu, uważane są za najstarsze skamieniałości w obrębie owadów. Współczesne tworzą najliczniejszą w gatunki podgromadę owadów bezskrzydlych, znanych jest ok. 5000 gatunków (w Polsce ok. 300). Występują licznie w ściółce leśnej, w glebach różnego rodzaju, w szklarniach i doniczkach, okresowo niektóre gatunki pojawiają się masowo na śniegu. Biorą wydatny udział w przeróbce materii organicznej. Żyją także na powierzchni i w wodach słodkich, kilka gatunków żyje w morzach. Odżywiają się przeważnie niższymi roślinami i obumarłymi tkankami roślin wyższych. Niektóre gatunki są szkodnikami roślin.

Skoczogonki są przeważnie drobne, 1 —2, rzadko 5 — 10 mm długie. Mają stosunkowo dużą głowę. Cżułki są przeważnie 4-. rzadziej 6-czlonowe. Niektóre gatunki mają na głowie oczka (do 8), większość jest ślepa. Na głowie występuje narząd pozaczułkowy, w formie niskiego wzgórka kształtu owalnego lub okrągłego, homologiczny z narządem Tómósvary'ego. Narządy gębowe są

559