578 579 2

białka), albo hemoglobinę. Wiele pluskwiaków może wyrzucać krew poprzez ostiolc. występujące na stawach odnóży na grzbiecie ciała, co ma znaczenie obronne.

Układ wydalniczy składa się z cewek Malpighiego (nie występują u mszyc). Odprowadzają one z organizmu produkty przemiany związków azotowych i regulują skład jonów hemolimfy. Występują w liczbie od 2 do I50 par. Cewki tkwią luźno w hemolimfie jamy ciała. U części gatunków końcowe ich części wnikają pod warstwę mięśni jelita tylnego i przyczyniają się do resorbcji wody z odchodów i ich zagęszczania. Ostatecznym materiałem gromadzonym w cewkach i odprowadzanym do światła jelita tylnego jest kwas moczowy. Dodatkowo cewki mogą produkować enzymy trawienne (np. u niektórych prosto-skrzydłych i biegaczy), albo produkują przędzę (larwy mrówkolca). Cewki zbudowane są z jednowarstwowego nabłonka z mikrokosmkami. okrytego tkanka łączną. Mogą także mieć mięśnie, co umożliwia im ruchliwość w jamie ciała. Poza cewkami Malpighiego. zbędne produkty metabolizmu magazynują takie struktury, jak ciało tłuszczowe i komórki osierdziowe.

Układ dokrewny. Wzrost, linienie, rozwój i przeobrażenie larw oraz procesy fizjologiczne u postaci dojrzałych regulowane są przez układ dokrewny. Głównymi częściami tego układu są: zespół komórek neurosekrecyjnych w mózgu. parzyste ciała sercowate (corpora cardiaca), parzyste ciała przyległe (corpora aliant) i gruczoł przedtułowia (protorakalny, ryc. 218). Prócz tych

narządów różne inne produkują hormony, jak ciało tłuszczowe (oenocyty), gonady, czy komórki neurosekrecyjne w zwojach brzusznych.

Organem nadrzędnym regulującym procesy fizjologiczne, w tym linienie, jest zespół komórek neurosekrecyjnych w mózgu, włókna osiowe tych komórek kończą się w ciałach sercowatych, położonych za mózgiem. Komórki produkują ckdyzotropinę (hormon protorakotropowy, PTTH), a poprzez włókna ekdyzotropina przenoszona jest do ciał sercowatych, które ją magazynują. Hormon z ciał sercowatych dostaje się do hemolimfy i działa na gruczoł przedtułowia, zlokalizowany w pierwszym segmencie tułowia, który pobudzany jest do produkcji ekdyzonu (hormonu linienia). Ekdyzon działa już bezpośrednio na komórki naskórka, które pod jego wpływem wydzielają płyn linienia, zbierający się pod starym oskórkiem i tym samym larwa wchodzi w okres linki (ryc. 214). Z opisanymi narządami współdziałają gruczoły przyległe, występujące z tyłu ciał sercowatych. Wydzielają one hormon młodzieńczy (juwenilny). Duże ilości tego hormonu produkowane są we wczesnym okresie rozwoju pozazarodkowego i stopniowo poziom tego hormonu maleje. Umożliwia on wchodzenie w kolejne, wyższe stadia larwalne, to jest umożliwia działanie ekdyzonu w okresie linienia, a po lince hamuje jego działanie. Utrzymuje więc niejako młodzieńczość kolejnych stadiów rozwojowych i stąd jego nazwa. Kiedy jego produkcja spadnie do określonego poziomu, larwa przechodzi przeobrażenie, zamienia się w postać dojrzałą lub w poczwarkę.

W poczwarce, przy niskim poziomie hormonu juwenilnego, następuje wzrost i różnicowanie się tarcz imaginalnych, a struktury larwalne ulegają uwstecz-nieniu, poczwarka przeobraża się w postać dojrzałą.

Główne części układu dokrewnego regulują także inne, niż opisane, procesy. Komórki neurosekrecyjne mózgu produkują np. hormony umożliwiające pęknięcie zrzucanej wylinki (stymuluje on wydzielanie odpowiednich enzymów rozpuszczających wylinkę), wchodzenie poczwarek w stadium diapauzy (p. niżej), odkładanie pigmentu w pokryciu ciała, zachowywanie się ziaren pigmentu w chromatoforach, akcję serca, ruchy perystaltyczne jelit, gospodarkę wodną i inne procesy. Hormon młodzieńczy jest związany z regulacją rozrodu. Od działania gruczołów przyległych zależy także produkcja feromonów (ektohormonów), substancji wydzielanych na zewnątrz organizmu, wpływających na zachowanie się osobników danego gatunku w populacjach. Wyodrębniono już wiele feromonów. Najwcześniej został wyodrębniony bom-bykol (1952), atraktant płciowy, produkowany przez samice jedwabnika morwowego, przyciągający w okresie rozrodu samce. Atraktanty płciowe, produkowane przez niektóre samice, działają w krańcowym rozproszeniu, np. przyciągają samce z odłegłości ok. 8 km. Tzw. feromony wyznacznikowe koordynują zachowanie się osobników w rojach gatunków społecznych, a także kontrolują rozwój dojrzałości płciowej u kast. Na przykład feromon, zwany królewskim, wydzielany przez królową pszczół, hamuje rozwój jajników u żeńskich larw przeznaczonych na robotnice. Feromony alarmujące mają znaczenie ostrzegawcze przed niebezpieczeństwem. Inne kategorie feromonów warunkują