582 583 2

A

B

Ryc. 221. Przeobrażenie owadów. A — hemimctabolia, B — holometabolia

larwach rozwijają się w larwy, odżywiające się tkankami matek, a po zginięciu matek odżywiające się próchnicą. Pedogenetyczne rozmnażanie zachodzi w bardzo złych, albo bardzo dobrych warunkach środowiskowych, w przeciętnych rozwijają się z larw postacie dojrzałe.

Jaja owadów skrzydlatych są typowymi jajami centrolecytalnymi, bogatymi w żółtko. Bruzdkują częściowo powierzchniowo. Tylko, jeżeli występuje poli-

Ryc. 222. Larwy owadów. A — larwa kampoidalna pływaka żółtobrzeżka, B — gąsienica motyla, C — pędrak rohatyńca, D — czerw muchy

A

B

C

D

A

B

Ryc. 223. Poczwarki. A — zamknięta, B — wolna

embrionia, jaja bruzdkują całkowicie, a z poszczególnych blastomerów rozwijają się odrębne zarodki. W rozwoju pozazarodkowym występuje przeobrażenie. Filogenetycznie starsze grupy owadów skrzydlatych i pasożyty (np. wszoły, wszy) cechuje hemimetabolia, filogenetycznie młodsze holometabołia (ryc. 221). Występują różnego typu larwy i poczwarki, omówione wcześniej (ryc. 222, 223). Okres rozwoju od jaja do postaci dojrzałej trwa różnie długo, do kilku dni (muchówki), do kilku miesięcy czy lat. Wydawanych jest jedno lub kilka pokoleń w sezonie. Na długość rozwoju mogą wpływać czynniki środowiska, np. rozwój chrząszcza majowego w południowej Europie trwa 4 lata, w rejonach o klimacie cieplejszym 3 lata, o klimacie zimnym 5 lat. Wzrost osobnika w trakcie rozwoju pozazarodkowego może być ogromny, np. u niektórych trociniarek wymiary ciała larwy zwiększają się 72000 razy.

DIAPAUZA

Liczne gatunki owadów skrzydlatych mogą zapadać, w okresie rozwoju zarodkowego, pozazarodkowego i w stadium dojrzałym w stan diapauzy.

U zarodków następuje wtedy zatrzymanie embriogenezy, u larw zahamowanie linienia i wzrostu, u poczwarek zatrzymanie przeobrażenia, a u postaci dojrzałych następuje zatrzymanie produkcji gamet. Diapauza jest najczęściej przystosowaniem do warunków ekologicznych, indukowana jest przez czynniki środowiska (fakultatywna). Na przykład niektóre czerwce biotopów pustynnych, czy stepowych, prowadzą aktywne życie w okresie wiosennym, pozostałe miesiące podlegają diapauzie w stadium jaj. Diapauza może być także konieczna (obligatoryjna), stale pojawiająca się u osobników danego gatunku, niezależnie od warunków ekologicznych, warunkująca prawidłowy rozwój. Na przykład u jedwabnika morwowego, wielu mszyc, stale na określony czas następuje zahamowanie rozwoju (jaj lub larw), diapauzę indukują czynniki zewnętrzne, ale nie zostaje ona skrócona po nastaniu korzystnych warunków, musi do prawidłowego rozwoju trwać określony czas, właściwy dla gatunku.

OBNIŻENIE PROCESÓW METABOLICZNYCH

Wiele owadów wykazuje, obok zahamowania procesów rozwojowych, zdolność do obniżania procesów metabolicznych w zależności od czynników ekologicznych. Może się to wiązać z zimowaniem (hibernacja), czy przeżywaniem okresów suszy, w powiązaniu z wysokimi temperaturami (estywacja).

SYSTEMATYKA

Stosuje się różne kryteria klasyfikacji owadów skrzydlatych. Wyróżnia się od 30 do 45 rzędów, biorąc pod uwagę morfologię aparatu gębowego, skrzydeł, odnóży i przydatków odwłokowych. Dla ułatwienia opanowania tej klasyfikacji rzędy grupuje się w różne jednostki. Jednymi z najstarszych i do dziś utrzymujących się sposobów jest grupowanie rzędów w zależności od sposobu przeobrażenia i mechanizmów działania skrzydeł.

583