2906543823

122

Ryc. 5. Czułek samca komara, w którego drugim członie znajduje się organ Johnstona. Szczecinowatość ęzułków jest charakterystyczna tylko dla samców."Wg

Bartha, 1971

Ryc. 6. Organ Johnstona u samców komarów jest jednym z najbardziej skomplikowanych. Kilka tysięcy komórek zmysłowych znajduje się na płaszczyźnie bezpośrednio połączonej z główną szczeliną czułka. Jeśli fala dźwiękowa trafia na czułek, to drgające cząsteczki powietrza wywołują drgania końcowej części czułka, w rezultacie czego zaczyna on drgać z podobną częstotliwością. Drgania te według Kepplera (1958) powodują odchylenia w stosunku do długiej osi czułka. Płaszczyzna, na której znajdują się komórki zmysłowe, ulega wtedy odkształceniu powodując ich podrażnienie; 1 — końcowa część czułka, 2 — komórki zmysłowe, 3 — oś główna anten. Wg Bartha, 1971

łowiiu, a u miernikowców (Geometridae) na odwłoku. Dobrze rozwinięty organ tympanalny występuje u pro-stoskrzydłych (Orthoptera). Pasikoniki (Tettigonioidea), świerszcze (Grylloidea) i szarańcza (Locusta) posiadają ten organ na goleniu (ftbia) przedniej pary odnóży.

Ryc. 7 Cykada śpiewająca z Grand Canyon w Kolorado. Organ słuchu został zidentyfikowany w 1923 r. przez Vogela. Leży on u dołu przedniej części odwłoka. Nieco wyżej nad organem tympanalnym znajduje się płytka dźwiękowa spełniająca rolę wzmacniacza dźwięku. Organ słuchowy jest zabezpieczony przed działaniem własnych, bardzo silnych bodźców dzięki / obecności mięśnia, który unieruchamia błonę tympa-nalną podczas śpiewu. Wg barwnej fotografii z Bartha, 1971

Mogą też występować na przednim odcinku odwłoka jak u szarańczaków (Acridiodea) lub piewikowatych (Cycadidae) (ryc. 7, 8).

Charakterystyczny organ tympanalny posiada dwie błony tympanalne, z których jedna kontaktuje się bezpośrednio z powietrzem zewnętrznym a druga z workami powietrznymi połączonymi z systemem oddechowym ¹. Komórki zmysłowe nie leżą tutaj bezpośrednio na błonie. U szarańczy (Locusta) komórki zmysłowe leżą na membranie napiętej między dwiema błonami tympanalnymi. Jak stwierdził Autrum (1940) organ znajdujący się na przednim odnóżu jest najprawdopodobniej receptorem różnicy ciśnień powstającej między tymi błonami.

Późniejsze badania Axela Michelsona w Kopenhadze (1971) dowiodły, że stosunki w obrębie organów znajdujących się na odwłoku u szarańczy wędrującej są szczególnie skomplikowane. Każdy narząd posiada tylko jedną błonę. Między błonami leżącymi po obu stronach ciała znajduje się ciałko tłuszczowe, spełniające rolę amortyzatora, szczególnie przy dużych natężeniach dźwięku, który przechodzi na drugą stronę do błony receptora znacznie osłabiony. Komórki receptora są połączone z komórkami pomocniczymi. Budowa taka potwierdzałaby obserwacje mówiące o reagowaniu organu na różnicę ciśnień. Stwierdzono, że organ tympanalny szarańczaków (Acridiodea) ijest receptorem ciśnienia powstającego w polu dźwiękowym przy częstotliwościach powyżej 10 kilóherców jak i przy niskich dźwiękach. Analiza impulsów nerwowych powstających w komórkach zmysłowych wskazuje, że są to receptory dźwięków o szczególnie wysokich częstotliwościach. Znane są narządy rejestrujące głosy o częstotliwościach 60 kilóherców (20--lotni człowiek odróżnia dźwięki o częstotliwościach od 17 kilóherców). Podczas działania szczególnie silnego dźwięku iw przestrzeni między dwiema błonami

\

1

Budowę oraz funkcjonowanie tego organu podaje Wojtuś i a k w artykule Strategia obronna ciem przed nietoperzami, Wszechświat, z. 6, 1976.