~LWF0066 (2)

122

Ryc. 54. Fragment zabudowy Hedeby w IX-XI w. Wg K. Schietzela a — potok; 6 — droga; c — plot; d — ściana domostwa; e — palenisko

większych zmian przez wiele lat (ryc. 54 i 55). W wieku X znaczny obszar wokół osiedla, sięgający w sumie do 24 ha, został objęty wałem, połączonym w jeden system z umocnieniami Danevirke (tabl. XII, 2). Od zachodu i południa, częściowo po wewnętrznej stronie wału, rozpościerały się cmentarze.

Podstawy gospodarcze tego ośrodka rysują się dość wyraźnie zarówno w świetle relacji pisanych, jak i wieloletnich badań archeologicznych. Był to przede wszystkim ważny targ i port, „gdzie odbywały się spotkania kupców ze wszystkich stron” (Rimbert 24). Już w IX w. słyszymy o przybyszach z fryzyjskiego Dorestadu, z wybrzeży norweskich. Ci, którzy tu bywali, trafiali też na dwór anglosaski. Adam Bremeński pisał w XI w.,

że „z portu tego mają zwyczaj wypływać statki do Słowian lub do Szwecji, lub Sambii aż do Grecji” (IV, 1). Ważny szlak żeglugi prowadził wtedy wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku przez Wolin do Nowogrodu na północnej Rusi.

Było to znane miejsce handlu niewolnikami, tędy przewożono futra, skóry i inne płody północnych lasów i mórz na rynki Europy Zachodniej. Sprowadzano zboże, wino, żarna, naczynia szklane, gliniane, kamienne, różnego typu biżuterię, broń, docierała obca moneta. Znaleziska świadczą, że utrzymywano kontakty zarówno z Europą Zachodnią, jak krajami skandynawskimi i nadbałtyckimi, pośrednio zaś nawet ze światem muzułmańskim. Może już w IX w. zaczęto bić własną monetę. Dopiero jednak po 950 r. tutejsze półbrakteaty zaczęły docierać daleko w głąb Skandynawii aż po wybrzeża fińsko-estońskie i Ruś; wiele z nich przenikało na ziemie połabsko-polskie.

Odkrycia archeologiczne ujawniły zarazem, że już w IX w. Hedeby było znacznym ośrodkiem wytwórczości rzemieślniczej. Natrafiono na ślady pracowni kowalskich, rogowniczych, szklarskiej. Największym rozmachem wyróżniało się jednak złotnictwo, wyrób biżuterii ze srebra i brązu. Ślady produkcji pozwalają nawet domyślać się w północno--zachodniej części osiedla wydzielonej dzielnicy rzemieślników-odlewców. Zajmowano się też dowodnie rybołówstwem; przybysz z hiszpańskiej Tortozy zanotował w X w. o Hedeby: „Głównym pożywieniem jego mieszkańców są ryby, ponieważ jest ich tam dużo”. W niewielkim zakresie hodowano może zwierzęta. W sumie jednak zajęcia typowo wiejskie nie odgrywały tu zapewne większej roli.

Miastem zarządzał od początku prefekt królewski, znaczny głos w sprawach publicznych mieli też jednak miejscowi wielmoże, bogaci kupcy. Podstawową masę mieszkańców stanowili rzemieślnicy, rybacy, ludność służebna, nieraz niewolnego stanu. Jak w każdym międzynarodowym emporium musiało tu przebywać sporo obcych przybyszów, i to chyba nie tylko kupców. Niektórzy z nich zamieszkiwali na stałe, w 934 r. powstała cała kolonia saska. Znaczne skupisko ludności przyciągało też wcześnie misjonarzy. Wprawdzie pierwsze próby Ansgara i Rimberta w IX w. nie zostały uwieńczone trwałym powodzeniem, lecz w 948 r. tu właśnie umieszczono siedzibę jednego z pierwszych biskupów duńskich.

Według Tortozańczyka Hedeby było „ubogie w dobra i dostatki”, lecz mimo to ciągnęli tu ludzie z różnych stron zachęceni możliwością zarobku i protekcją kolejnych władców tego miejsca. W okresie największego rozkwitu mogło tu zamieszkiwać do kilku tysięcy osób. Rozległe cmentarzyska wskazują w każdym razie na wzrost liczby stałych mieszkańców w X-XI w. Wraz z tym pograniczne pustkowie zamieniało się w zagospodarowany dobrze region. Hedeby, jak słusznie zauważył H. Jankuhn, jest interesującym przykładem ośrodka, który nie zawdzięcza