~LWF0068 (2)

126

Ryc. 57. Lund w 1 połowie XI w. Wg R. Blomqvista

a — dwór królewski; b — zabudowa; c — kościół; d — kamienie

kultowo

cym z wysp duńskich do środkowej Szwecji. Na podstawie planu miasta domyślano się, że punktem wyjścia rozwoju tego osiedla był owalny targ, przy którym skupiała się najstarsza zabudowa (ryc. 57). W pobliżu wzniesiono dwór królewski, kościół, domy kupieckie. O pierwszoplanowym znaczeniu Lundu w organizacji gospodarczej państwa Kanuta świadczyłby fakt, że z tutejszej mennicy wyszła ponad 1/3 emisji tego władcy. Odkrycia archeologiczne mówią o rozwoju wytwórczości rzemieślniczej — kowalskiej, odlewniczej, rogowniczej, skórniczej. W warstwach z XI w. trafiają się importy z Europy Zachodniej, Norwegii i Eusi, masowo wy stępuje też ceramika zaehodniosłowiańska. Bozkwit miasta nastąpił jednak dopiero w 2 połowie tego stulecia i w XII w., kiedy ważnym czynnikiem postępu gospodarczego stała się wymiana z najbliższym zapleczem wiejskim w ramach rynku lokalnego.

Słabiej czytelne są procesy miastotwórcze w ówczesnej Szwecji¹.

Nad jeziorem Melar pierwszoplanowe miejsce zajęła Sigtuna, miasto o rozległych powiązaniach handlowych z Nadrenią, Busią i innymi krajami Europy. Był to również ośrodek wytwórczości rzemieślniczej w dziedzinie metalurgii, rogownictwa i in. W wieku XI umieszczono tu siedzibę biskupią, a do dziś zachowane w ruinie kościoły świadczą o ówczesnej świetności ośrodka jako miejsca kultu religijnego.

Być może osiedla wczesnomiejskie powstawały w tym czasie również w niektórych innych zakątkach Szwecji, niewiele jednak o nich wiemy. Tego rodzaju charakter mogła mieć Skara w Yastergótland od ok. 1020 r., siedziba pierwszego biskupa szwedzkiego. Najstarsze fragmenty odkrytej tam zabudowy pochodzą jednak z końca XI w. Niektórzy badacze domyślają się też, że tego czasu sięgają początki Starej Lodóse nad ujściem Gótaalv, Kalmara na wschodnim wybrzeżu i Yisby na Gotlandii.

Charakter portowy miały też wszystkie miasta norweskie, powstałe w dobie umacniania się systemu państwowego⁴⁷. Nad Oslofjordem tradycje Skiringssal przejął położony nieco dalej na północ Tonsberg, nie wiadomo jednak, czy początki jego sięgają aż X w. Był to ów Yik, „miasto Normanów” znane Adamowi Bremeńskiemu w XI w. i sagamadrom islandzkim późniejszych stuleci.

W ostatnich latach Łw. zostało natomiast założone, zgodnie z przekazaną tradycją i wymową źródeł archeologicznych, Nidaros, dzisiejszy Trondheim w północnej Norwegii. Miasto powstało przy ujściu rzeki Nid, od niej też wzięło swą pierwotną nazwę. Założycielem miał by ć~ Olał" Tryggyason. Ośrodek ten symbolizował zwycięstwo nowych sił nad miejsco-wymi Jarlami z Ladę, lecz ci ostatni po rychłej śmierci Olafa ponownie doszli do głosu. Dopiero Olaf Haraldsson, po zdobyciu władzy w 1015 r., zapewnił trwałe podstawy rozwoju osiedla wznosząc swój pałac i kościół. Po śmierci Olafa, za panowania Magnusa Dobrego i jego następców, Ni-daros-Trondheim stało się jednym z głównych miast Norwegii i pierwszą siedzibą biskupią w kraju. Badania archeologiczne zdają się potwierdzać tę tradycję historiograficzną. Odkryte ślady zabudowy świadczą o znacznym rozwoju tego ośrodka dopiero od połowy XI w. Z tego też czasu pochodzi wiele dalszych miast norweskich. W 2 połowie XI w., według tradycji, założono Bergen na zachodnim wybrzeżu; odkryte tu świetne konstrukcje nadbrzeża pochodzą jednak dopiero z XII w. Nad Oslofjordem powstało Oslo; w toku prac wykopaliskowych odsłonięto tam fragmenty gęstej, regularnej zabudowy z XI w. Na południowym krańcu królestwa zapewne wówczas została założona Konungahela, zniszczona wkrótce przez najazd słowiański w 1136 r.; jej funkcje przejęła szwedzka Lodóse. Były to wszystko ośrodki wznoszone, jak się zdaje, z inicjatywy władców norweskich, umacniających gospodarkę i zarząd krajem.

■— ----—

⁴⁷ Herteig, Tollnes, Lidón, [w:] Kieł Papers 1972, s. 32 n., 41 n., 51 n.,* Her-teig, [w:] Yor- und Fruhformcn 1973-1974, t. 2, s. 113 n.; Long 1975; Christie, [>v:] Harald, s. 69 n.

1

Schuck 1926, s. 98 n.; Floderus 194.1; Yideen 1955, s. 191 n.