~LWF0026 (2)

54

Ryc. 16. Wyobrażenie wojowników na brązowej matrycy z Bjórnhovda w pobliżu Torslunda (Olandia). Wg M. Sten-

bergera

Ryc. 17. Wyobrażenie konnego wojownika na okuciu szłomu z Vendel (Upp-land). Wg H. Arbmana

[ Głębiej sięgające następstwa miało inne zjawisko. W obrębie rodów na znaczeniu zyskiwali ci, którzy w tych niespokojnych czasach władali bronią (ryc. 16 i 17)¹. Stawali oni na wyprawy wojenne, organizowane przez wodzów plemiennych bądź inne przedsiębiorcze osoby, chronili wspólne dobro przed wrogiem, niekiedy zajmowali się też handlem. Trafiali się wśród nich przybysze, zwłaszcza w Y-VI w., którzy po burzliwej działalności na Południu jako członkowie drużyn barbarzyńskich lub też cesarskich oddziałów zaciężnych wracali objuczeni łupami w rodzinne strony. Do nich należały najpewniej w większości liczne złote ozdoby, monety, surowiec gromadzone na przełomie starożytności i wczesnego średniowiecza w różnych częściach Skandynawii. Pisaliśmy już, że ukrywano je masowo w momentach zagrożenia zwłaszcza na wyspach bałtyckich. W chwili nastania bardziej pokojowych stosunków nie zostały one już

odzyskane przez dawnych właścicieli, którzy stracili najpewniej życie w toku prowadzonych walk.

Bogato wyposażone pochówki wojowników występują często na skandynawskich cmentarzyskach z pierwszych wieków n.e. W początku wczesnego średniowiecza spotykamy je na Bornholmie (Lousga-ard, Melsted i in.), Gotlandii (Ihre, Hallvede i in.) oraz w innych zakątkach .Również groby małżonek przedstawicieli tej warstwy wyróżniały się nieraz okazałą biżuterią.

Szczególnie eksponowane miejsce zajmowali naczelnicy rodów lub wielkich rodzin, zwłaszcza ci, którzy w ramach związku plemiennego zaczęli skupiać w swym ręku jakieś publiczne funkcje. Interesujące światło rzuciły na te spraw znane odkrycia w Uppland². Cmentarze z Yendel, Yalsgarde i in. ujawniły nie tylko wysoki standard życia, upodobania i zwyczaje tej grupy, lecz pośrednio pozwoliły określić jej funkcję społeczną. Zwraca uwagę przede wszystkim fakt, że w pełnym przepychu, w łodzi grzebano tylko jednego mężczyznę na pokolenie. Zmarły, nie spalony, wyposażony był we wszystkie atrybuty swej działalności za życia — pełne uzbrojenie, sprzęt codzienny, żywność. Chowano razem z nim wierzchowca, nieraz psa i nawet sokoła. Małżonka oraz pozostali członkoAvie rodziny, spaleni po śmierci według rodzimego obyczaju, znajdowali wieczny spoczynek w zwykłych grobach w sąsiedztwie bądź w zgoła innym miejscu. Cmentarzyska upplandzkie pozwalają stwierdzić zadziwiającą trwałość tej instytucji od początku VII do 1 połowy XI w. Pochówki wielmożów pochodzą z dość regularnych 20-30-letnich odstępów czasu, a rzadko większe luki tłumaczą się dobrze śmiercią naczelnika poza rodową siedzibą.

Władza tych wielmożów wykraczała już jednak najpewniej poza najbliższych krewnych. Świadczyłoby o tym rozmieszczenie cmentarzysk, odpowiadające w zasadzie późniejszym podziałom Uppland na jednostki terytorialne, które były zobowiązane do tzw. ledung, czyli wystawienia siły zbrojnej stanowiącej załogę okrętu wojennego. Czy zatem początki tej organizacji nie sięgają VI-VII w.? Wielmoże z Vendel, Valsgarde i in., jak sądzą liczni badacze szwedzcy, byliby naczelnikami takich okręgów, pełniącymi funkcje nie tylko wojskow^re, lecz również zapewne sądownicze i religijne.

Gdzie indziej kwestie te nie rysują się tak wyraźnie. Znane są jednak w wielu miejscach groby wyróżniające się bogatym wyposażeniem, w których pochowani byli zapewne przywódcy rodowi lub plemienni. Xa uwagę zasługują tu zwłaszcza znaleziska z VI w. ze Snartemo w^r południowej Xorwegii, świadczące o bliskich kontaktach tej grupy społecznej ze środo-

1

Por. reprezentatywne zespoły grobowe norweskie: Shetelig 1912, s. 69 n.; B. Hougen 1947, s. 107 n., duńskie: 0rsnes-Christensen 1955; Ramskou 1976, szwedzkie: Nerman 1935; tenże 1969-1975; Stromberg 1961, t. 1, s. 105 n. oraz dalej omawiane.

2

Stolpe, Arn© 1927; Yendel 1938; Arwidsson 1946; ta sama 1954; ta sama 1977, o innych grobach tego typu w Szwecji łącznie Stenberger 1964, s. 602 n. Por. też o ideologicznej treści niektórych przedstawień ikonograficznych, charakteryzujących to środowisko Beck 1964.