58 3

58

dostrzegając zasadność periody stycznego traktowania rozwoju samodzielności życiowej (co nie musi oznaczać ściśle określonej regularności i sztywności ram czasowych wyodrębnionych okresów) można w tym rozwoju wyróżnić sześć następujących etapów⁴.

Etap I — od 0 do 1 roku (niemowlęctwo) — istnieje tu całkowita wzajemna zależność opiekuńcza obu stron procesu opieki, wynikająca z zupełnej niezdolności podopiecznego do samodzielnej egzystencji; względna całość potrzeb podopiecznego zaspokajana jest przez opiekuna i stąd wszystkie mają charakter potrzeb ponadpodmiotowych; opieka sprawowana jest całkowicie przez bezpośrednie czynności opiekuńcze opiekuna; na tym etapie nie ma jeszcze czynnego współdziałania podopiecznego w zakresie zaspokajania jego potrzeb.

Etap II — od 2 do 3 lat (wiek żłobkowy) — następuje zapoczątkowanie procesu uniezależniania się opiekuńczego od opiekuna i odwrotnie; pojawiają się skromne, drobne zaczątki czynnego współdziałania podopiecznego w zakresie zaspokajania jego potrzeb; opanowanie przez niego pewnego zasobu najprostszych, elementarnych czynności samoobsługowych; zapoczątkowanie postępującej redukcji i modyfikacji potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznego oraz odpowiadających im zabiegów i czynności opiekuna.

Etap III — od 4 do 8 lat (wiek przedszkolny i pierwsze lata szkoły) — rozpoczyna się u podopiecznego proces uświadamiania sobie swej roli i pozycji w stosunku opiekuńczym; następuje stopniowe opanowanie przez niego bardziej złożonych czynności samoobsługowych i na tej podstawie osiągnięcie znacznej niezależności funkcjonalnej od opiekuna; zaspokajanie istotnego zakresu swych psychospołecznych potrzeb dokonuje się na drodze aktywności zabawowej; widoczna staje się duża uległość wobec opiekuna i podatność na jego sugestie oraz wyraźna tendencja do naśladownictwa; pojawia się wzmożone zapotrzebowanie z jego strony na pozytywne postawy emocjonalne i uznanie opiekuna; powiększa się wydatnie zakres samoobsługi i samodzielności, opartej na dużej ruchliwości i kumulacji doświadczeń („ja sam”).

Etap IV — od 9 do 15 lat (szkoła podstawowa) — osiągnięcie przez podopiecznego poziomu względnie pełnej świadomości swej roli w stosunku opiekuńczym; opanowanie szerokiego zakresu samoobsługi złożonej, obejmującej samodzielną realizację całych kompleksów zadań, służących jego potrzebom i osiągnięcie dużych umiejętności i sprawności w tym zakresie; poszerza się wyraźnie jego samodzielność życiowa (z wykonawstwa na inicjowanie, planowanie, podejmowanie decyzji i samokontrolę w zakresie zaspokajania i regulowania swych potrzeb): następuje wchodzenie w rolę odpowiedzialnego opiekuna wobec

*

Por. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. M. Zebrowskiej, wyd. IX, Warszawa 1979, s. 172—187.