66367 SNB13885

58

dostrzegając zasadność periodystycznego traktowania rozwoju samodzielności życiowej (co nie musi oznaczać ściśle określonej regularności i sztywności ram czasowych wyodrębnionych okresów) można w tym rozwoju wyróżnić sześć następujących etapów⁴.

Etap I — od 0 do 1 roku (niemowlęctwo) — istnieje tu całkowita wzajemna zależność opiekuńcza obu stron procesu opieki, wynikająca z zupełnej niezdolności podopiecznego do samodzielnej egzystencji; względna całość potrzeb podopiecznego zaspokajana jest przez opiekuna i stąd wszystkie mają charakter potrzeb ponadpodmiotowych; opieka sprawowana jest całkowicie przez bezpośrednie czynności opiekuńcze opiekuna; na tym etapie nie ma jeszcze czynnego współdziałania podopiecznego w zakresie zaspokajania jego potrzeb.

Etap II — od 2 do 3 lat (wiek żłobkowy) — następuje zapoczątkowanie procesu uniezależniania się opiekuńczego od opiekuna i odwrotnie; pojawiają się skromne, drobne zaczątki czynnego współdziałania podopiecznego w zakresie zaspokajania jego potrzeb; opanowanie przez niego pewnego zasobu najprostszych, elementarnych czynności samoobsługowych; zapoczątkowanie postępującej redukcji i modyfikacji potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznego oraz odpowiadających im zabiegów i czynności opiekuna.

Etap ID — od 4 do 8 lat (wiek przedszkolny i pierwsze lata szkoły) — rozpoczyna się u podopiecznego proces uświadamiania sobie swej roli i pozycji w stosunku opiekuńczym; następuje stopniowe opanowanie przez niego bardziej złożonych czynności samoobsługowych i na tej podstawie osiągnięcie znacznej niezależności funkcjonalnej od opiekuna; zaspokajanie istotnego zakresu swych psychospołecznych potrzeb dokonuje się na drodze aktywności zabawowej; widoczna staje się duża uległość wobec opiekuna i podatność na jego sugestie oraz wyraźna tendencja do naśladownictwa; pojawia się wzmożone zapotrzebowanie z jego strony na pozytywne postawy emocjonalne i uznanie opiekuna; powiększa się wydatnie zakres samoobsługi i samodzielności, opartej na dużej ruchliwości i kumulacji doświadczeń (,ja sam”).

Etap IV — od 9 do 15 lat (szkoła podstawowa) — osiągnięcie przez podopiecznego poziomu względnie pełnej świadomości swej roli w stosunku opiekuńczym; opanowanie szerokiego zakresu samoobsługi złożonej, obejmującej samodzielną realizację całych kompleksów zadań, służących jego potrzebom i osiągnięcie dużych umiejętności i sprawności w tym zakresie; poszerza się wyraźnie jego samodzielność życiowa (z wykonawstwa na inicjowanie, planowanie, podejmowanie decyzji i samokontrolę w zakresie zaspokajania i regulowania swych potrzeb): następuje wchodzenie w rolę odpowiedzialnego opiekuna wobec

młodszych i słabszych; dokonuje się stopniowe przechodzenie opiekuna z czynności opiekuńczych bezpośrednich na czynności pośrednie (pouczanie, pokaz, przykład, wymaganie, korygowanie, kontrolowanie, ocenianie) lub przekazanie zadań opiekuńczych innym opiekunom.

Etap V — od 16 lat do wkroczenia w coraz bardziej samodzielne życie

—    samodzielność życiowa i samoobsługa podopiecznego osiąga w tym okresie, oprócz pozytywnych zmian ilościowych, nową, wyższą jakość: potrafi on sam organizować swoje życie w skali dni, tygodni i miesięcy, zaspokajając i regulując swe różnorodne potrzeby, przez stworzenie mu przez opiekuna warunków i zapewnienie środków (na przykład uczeń szkoły średniej mieszkający w internacie, na stancji lub student w domu akademickim); bierze on czynny udział w stwarzaniu warunków swej egzystencji i ponosi w dużym stopniu sam skutki własnej bierności i popełnianych błędów, przejmuje na siebie od opiekuna odpowiedzialność za zaspokajanie większości swych potrzeb; ze strony tego ostatniego przeważają zdecydowanie pośrednie czynności opiekuńcze (koncentruje się on przede wszystkim na zapewnieniu warunków bytu i usamodzielnienia, ukierunkowywaniu, doradzaniu, instruowaniu, kontrolowaniu i ocenianiu, udzielaniu pomocy oraz dawaniu niezbędnego psychicznego oparcia); w wyniku tego zmienia się charakter zależności opiekuńczej między stronami procesu opieki, z nadrzędno-podrzędnej przekształca się w bardziej równorzędną, opartą przede wszystkim na wspólnocie interesów życiowych i związkach emocjonalnych, a tym samym zaczyna zanikać stosunek opiekuńczy. Rozmiary czasowe tego etapu w procesie ewolucyjnym opieki nie są jednolite, a nawet zbliżone w indywidualnych biografiach podopiecznych. Będzie on inny dla podopiecznego podejmującego pracę zawodową po ukończeniu szkoły podstawowej i przyuczeniu zawodowym, inny dla absolwenta zasadniczej szkoły zawodowej, inny .dla tego, który osiąga pełne średnie przygotowanie zawodowe, a jeszcze inny dla kończącego studia wyższe. Poza tym wchodzą tu w rachubę jeszcze inne życiowe wyznaczniki.

Etap VI — obejmujący pewien przejściowy okres po „akcie” usamodzielnienia

—    podopieczny przejmuje na siebie całkowicie konieczność zapewnienia sobie materialnych warunków egzystencji; osiąga względnie pełną samodzielność i niezależność życiową, w ich stadiach początkowych, głównie dzięki podjęciu pracy zawodowej, zapewniającej niezbędne środki materialne i określoną pozycję społeczną; jego dotychczasowa rola podopiecznego ulega przekształceniu na rolę dojrzałego i niezależnego członka społeczeństwa; następuje tu jednocześnie charakterystyczny, zapoczątkowany w poprzednich etapach zwrot — dotychczasowy podopieczny podejmuje wyraźnie rolę odpowiedzialnego opiekuna wobec innych osób; w tym również w stosunku do swoich wieloletnich opiekunów; bardzo często zarysowuje się z jego strony tendencja do fizycznego oddalenia od swego opiekuna, a jednocześnie do psychologicznego zbliżenia się do niego, poszukiwania