680 681

Ryc. 251. Małże, lypy skrwti V - |4cnvoskr/clnvch. R — nitkoikradnych, C — hlnszkoslcrzdnych, D - noikwk mętnych

TertniMt*' odżywiają się drewnem, współżyją / bakteriami beztlenowymi /dolnymi do rozkładu błonnika. Bakterie występują w specyficznych gruczo-lach (Dcshaycsa), osadzonych na skriclowych naczyniach krwionośnych. Niektóre przydacznie współżyją z zooksantellami (bruzdnicami), które występują w naskórku ich płaszcza i syntetyzują przy obecności promieni słonecznych. Takie przydacznie rozchylają fałdy płaszcza w kierunku padania promieni słonecznych, a niektóre mają drobne oskórkowe soczewki dla skupiania promieni. Jelito proste u gatunków mięsożernych jest krótkie, u innych długie i poskręcane.

I kład oddechowy. Strzela zwisają w jamie płaszczowej po bokach worka trzewiowego, występują 4 zasadnicze ich typy. W typie pierwszym na osi pojedynczego skrzela ustawione są rzędy listkowatych wyrostków (ryc. 251 A). W osi. po stronie górnej, występuje naczynie tętnicze, a po dolnej żylne Listki mają na krawędziach rzęski, a ich ruch popędza wodę od tylu ciała ku przodowi. W drugim typie rzędy wyrostków są wydłużone i wykształcone w postaci nici. Poza tym, są kolankowato zgięte ku górze, a więc każde skrzele składa się z dwóch płatów z częściami zstępującymi i wstępującymi. Na skierowanych ku górze powierzchniach nici miejscami występuje nabłonek ze szczególnie długimi rzęskami, które sczepiają się z rzęskami zstępujących nici i utrzymują całość płata w stałym położeniu. W trzecim typie skrzela są podobnie wykształcone, ale płaty każdego skrzela są przyrośnięte końcami do nabłonka jamy płaszczowej (ryc. 251C). Ponadto, nici części zstępujących i wstępujących płatów wewnętrznych (przylegających do nogi) są ze sobą zrośnięte mostkami (poprzecznymi blaszkami), a więc piaty są przekształcone w struktury sitowate. W czwartym typie pojedyncze skrzele jest skrócone, przyrośnięte bokami płatów (poprzecznie) do ściany worka trzewiowego z jednej strony, a do ściany płaszcza z drugiej (ryc. 25ID) i przegradzają jamę płaszczową na części górną i dolną.

Układ krwionośny. Serce otoczone jest workiem okołosercowym zawierającym celomę. Składa się z komory i dwóch przedsionków. Przez komorę przechodzi u większości małży jelito końcowe (ryc. 249). W rozwoju zarodkowym u takich małży, powstająca komora serca zagina się ku dołowi i obejmuje jelito, lak że ostatecznie część jelita końcowego jest objęta komorą i workiem okołosercowym. U mniejszej części małży serce nie jest przebite

jelitem, leży nad lub pod układem pokarmowym. Serce u przedstawicieli rodziny ArcUfae ma dwie komory i dwukomorowy worek okołoiercowy U małży silnie asymetrycznych nic występuje worek okotosercowy, n komora leży w wypuklinic ściany worka trzewiowego. U wszystkich małży /. komory wychodzą dwie tętnice, a z nich krew wylewa się do Mastocelu Ze szczelin blastocclu krew dostaje się do zatoki położonej pod workiem okołosercowym j stąd do skrżeli, u następnie wraca żyłami do serca. Nabrzmiewanie nogi ułatwia zastawka kebera, struktura łąc/notkankowa, występująca w okolicy wchodzeniu zatok żylnych do nogi Zamyka wejścia zatok, a wtedy krew zebrana w zatokach nogi, pod wpływem skurczu mięśni, napina ścian) nogi U gatunków z syfonami, pr/y nasadzie tylnej tętnicy występuje silnie umięśnione rozszerzenie z zastawką, wspomagające wykonywanie skurczów i rozkurczów przez syfony.

Krew u większości małży nie ma barwnika. U części występuje hemo-cyjanina rozpuszczona w osoczu, u 21 gatunków wykryto hemoglobinę, rozpuszczoną w osoczu lub występującą w ciałkach krwi.

Układ wydalnłczy składa się z pary metanefrydiów, najczęściej ułożonych symetrycznie w stosunku do osi długiej ciała (ryc. 24*JB). Nazwane /ostały narządami Bojanusa, który je pierwszy opisał. Lejki metanerydiów otwierają się do worka okołosercowego i za workiem przechodzą w długie poskręcane kanały, które otwierają się u podstawy nogi do jamy płaszczowej. Wewnętrzne ściany lejków i kanałów są silnie pofałdowane. Metanefrydia najczęściej występują oddzielnie, a u niektórych gatunków są częściowo zrośnięte.

Układ rozrodczy Małże są w większości rozdziclnopłciowe, w mniejszości hermafrodytyczne. Gonady są parzyste, ale ściśle przylegają do siebie Przewody wyprowadzające gamety mają prostą budowę i nie są zróżnicowane w narządy do kopulacji. U prymitywnych małży, krótkie gonodukty uchodzą do kanałów wydalniczych metanefrydiów. U reszty, gonodukty otwierają się bezpośrednio do jamy płaszczowej obok nefrydioporów

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Zapłodnienie jest zewnętrzne, zachodzi w wodzie wypełniającej jamę płaszczową lub na zewnątrz organizmu. Wiele małży opiekuje się potomstwem, nosi rozwijające się jaja pomiędzy blaszkami skrzelowymi.

Bruzdkowanie jest spiralne. U większości gatunków morskich i bardzo nielicznych słodkowodnych występuje trochofora, która następnie przekształca się w żeglarka (ryc. 252A), ten może być planktotropowy lub lecitoiropowy. U najprymitywniejszych małży morskich rozwój nawiązuje do rozwoju łod-konogów, gastrula przybiera postać walca, opasanego 3 pierścieniami rzęsek oraz mającego pęk rzęsek na przodzie ciuła. Fktodemia zarodkowa w trakcie dalszego rozwoju jest odrzucana i nowa jej warstwa jest różnicowana w trakcie dalszego rozwoju

U niektórych gatunków słodkowodnych, np. skójek czy szc/c/uj. występuje wyspecjalizowana larwa, zwana glochidium (ryc. 252B), przystosowana do