708 709

J_a Typ: kryzę lnice — Phoronida

Diagnoza, bezkręgowce morskie, osiadłe, o ciele workowatym, mającym na części górnej fałd ściany ciała, z ustawionymi na nim dwoma rzędami czułków, zwiniętym dookoła otworu gębowego na kształt kryzy.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Do typu zaliczane są bezkręgowce osiadłe morskie, żyjące gromadnie. Zamieszkują przybrzeżne obszary wód, od strefy odpływów do głębokości ok. 400 m. Tworzą często gęste skupienia na skałach, piasku czy mule dna morskiego (ryc. 258A), niektóre gatunki drążą wapienne podłoże (skały, muszle mięczaków), w którym znajdują schronienie. Znanych jest 15 gatunków, które występują we wszystkich morzach pełnosłonych, z wyjątkiem Pacyfiku. Najwięcej stanowisk występuje u wybrzeży europejskich mórz pełnosłonych.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Długość pojedynczego osobnika wynosi od kilku mm do 25 cm (rzadko do 50 cm). Ciało jest cylindryczne i tkwi luźno w rurkowatym, chitynowym domku, będącym produktem wydzielin komórek naskórka, przyklejonym do podłoża. Osobniki niektórych gatunków mogą wypełzać z domków i okresowo je opuszczać. Ciało składa się z 3 części, zwanych prosomą, mezosomą i metasomą.

Prosom a. zwana także epistomem, ma kształt płata, jest częścią ściany ciała i zakrywa od góry otwór gębowy.

Mezosomą, albo lofofor, jest fałdem ściany ciała, otaczającym otwór gębowy, mającym kształt kryzy, na którym osadzone są dwa wieńce orzęsio-nych czułków (do 15 000), wewnętrzny i zewnętrzny (ryc. 258C). U niektórych gatunków lofofor jest dwupłatowy, a każdy płat jest zwinięty spiralnie (ryc. 258B). Lofofor służy do naganiania drobnego pokarmu.

Metasoma (tułów) ma kształt wałeczkowaty i we wnętrzu zawiera wszystkie narządy wegetatywne. Ma ścianę wałeczkowato pofałdowaną, na dolnym końcu kołbowato rozdętą.

Ryc. 258. Kryzelnice. A — wygląd ogólny kolonii Phoronis sp.. B — pojedynczy osobnik wyjęty z otoczki oskórkowęj, C — budowa wewnętrzna. D — aklinotrocha: a — jajnik, c — metatroch. d — otwór odbytowy, e — epistom, j — jądro, m — mctanefrydium, n — naczynie krwionośne, o—otwór gębowy, p — przegroda celomy, r — protolroch, t —jelito tylne, w — wewnętrzny wieniec czułków, z — zewnętrzny, ż — żołądek

Otwór gębowy znajduje się w zagłębieniu objętym lofoforem, a jeżeli lofofor jest dwupłatowy, występuje pomiędzy płatami. Otwór odbytowy występuje poniżej zewnętrznego wieńca czułków, po stronie określanej jako grzbietowa. Po bokach otworu odbytowego znajdują się ujścia metanefrydiów.

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała. Ścianę ciała tworzy wór powłokowy, złożony z cylindrycznego naskórka, cienkiej warstwy mięśni okrężnych i grubszej warstwy mięśni podłużnych. Włókna mięśni podłużnych w większości zróżnicowane są w pasma, szczególnie w czułkach, które za ich pomocą mogą być zginane. Od strony wewnętrznej wór powłokowy podścielony jest cienkim nabłonkiem peryto-nealnym.

Naskórek oparty jest na błonie podstawnej, która w czułkach jest szczególnie gruba. Nabłonek czułków jest gęsto orzęsiony. Na reszcie ciała jest okryty

709