724 725

Typ: ramienionogi — Brachiopoda

Diagnoz* bezkręgowce morskie, osiadłe: ciało objęte od strony grzbietowej i brzusznej dwudzielny skorupy, zróżnicowane na fałd okrywajycy otwór gębowy, dwa ramiona z rzędami orzęsionych czułków i na klinowaty tułów.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Ramienionogi są bezkręgowcami morskimi, żyją w przybrzeżnych strefach wszystkich mórz, głównie na głębokościach do 300 m. Nieliczne gatunki występują w większych głębinach, do 5000 m. Są przeważnie formami osiadłymi. Żyją pojedynczo przyczepione dna morza, muszli mięczaków, ciała koralowców, a niektóre gatunki żyją w rurowatych jamach wydrążonych w piasku. Nieliczne gatunki mają zdolność wolnego poruszania się po podłożu, posługując się stylikiem i ruchami muszli (p. dalej). Obecnie występuje ok. 375 gatunków. Pierwsze ramienionogi znane są z kambru, rozkwit osiągnęły w ordowiku, w jurze i kredzie i następnie zaczęły wymierać. Kopalnych gatunków opisano ok. 26000. Niektóre grupy ramienionogów nie wykazują morfologicznych zmian w ciągu długich okresów geologicznych, stanowią więc dobre skamieliny przewodnie, a jednocześnie wskazują, że jest to grupa bezkręgowców ewolucyjnie konserwatywna.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Są to bezkręgowce drobne i średniej wielkości, od 1 mm do 10 cm długie. Zewnętrznie przypominają małże (ryc. 263), gdyż mają ciało pokryte dwu-klapową skorupą, ale położenie skorup jest inne niż u małży, występuje górna skorupa, okrywająca grzbiet ciała i dolna, po stronie brzusznej (fot. 31 A). Skorupa brzuszna jest najczęściej większa i głębsza, wystaje dzióbkowatym brzegiem poza skorupę grzbietową. Osiadłe ramienionogi są przyczepione do podłoża skorupą brzuszną przy pomocy cementującej wydzieliny, produkowanej przez gruczoły naskórka, albo za pomocą stylika. Stylik jest mięsistym narządem, otoczonym oskórkiem nie zwapniałym, elastycznym. Wyrasta on

i tułowia, przechodzi poprzez otwór w tylnej części skorupy brzusznej, albo wystaje ze szczeliny pomiędzy tylnymi brzegami skorup. U form wiercących w podłożu skorupy są prawie płaskie i jednakowe, a styliki nie występują. Brzegi skorup są otwarte z przodu ciała, z tyłu są zwarte i połączone zamkiem i mięśniami, albo tylko mięśniami. U większości gatunków skorupy mają liczne prostopadłe do ich powierzchni kanaliki, do których wchodzą wyrostki naskórka. Skorupy na przodzie ciała są rozwierane i zwierane za pomocą 3-6 par mięśni, przyczepionych do ich wewnętrznych powierzchni, biegnących poprzecznie lub ukośnie w jamie ciała i umożliwiających również częściowe przesuwanie skorup na boki.

Zamek ma większość współczesnych ramienionogów. Składa się z kilku małych ząbków występujących na tylnej krawędzi brzusznej skorupy i odpowiednich wgłębień na tylnej krawędzi grzbietowej skorupy.

Ryc. 263. Ramienionogi. A — wygląd skorupy Hermilhris sp., B — przekrój poprzeczny przez ramię Magellana sp., C—przekrój podłużny przez osobnika; a — komórka jajowa, d — otwór odbytowy, e — serce, g — gruczoł wątrobowy, k — skorupa, m — mctancfrydiurn. o — otwór gębowy, p — płaszcz, r — ramiona, s — stylik, z — zwój nerwowy

W przestrzeni objętej skorupami występuje właściwe ciało (ryc. 263C), zróżnicowane na epistom, dwa ramiona i tułów.

Epistom (fałd nadgębowy, prosoma) jest fałdem ściany ciała, drobnym, zwisającym od góry, zakrywającym otwór gębowy.

Ramiona (mezosoma) odpowiadają lofoforowi kryzelnic i mszywiołów, ale mają bardziej złożoną budowę i są szczególnie duże. zajmują prawie połowę przestrzeni objętej skorupami (ryc. 263C). Osadzone są z przodu ciała, po bokach otworu gębowego, na podkowiastym fałdzie, otaczającym od dołu otwór gębowy, którego końce są wyciągnięte do przodu w ramiona. Ramiona są różnie długie u poszczególnych gatunków i mają różne kształty, są zwinięte spiralnie lub poskręcane. Po stronie brzusznej mają liczne orzęsione czułki, ułożone w rzędy. Pomiędzy rzędami czułków biegną orzęsione rynienki (ryc. 263 B), dochodzące do otworu gębowego, w jego pobliżu ograniczone po