314 315 2

Di. Typ: kolcogłowy — Acanłhocepha/a

Diagnoza: wiórnojamowce pozorne, mające ryjek uzbrojony hakami; w stadiach dojrzałych pasożytują w układach pokarmowych kręgowców, larwy pasożytują u bezkręgowców.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Wszystkie kolcogłowy są pasożytami. Postacie dojrzałe pasożytują w jelitach ryb, płazów, ptaków, głównie związanych z wodą i niektórych ssaków, w tym niekiedy u człowieka. Największa liczba kolcogłowów pasożytuje u ryb morskich i słodkowodnych. Larwy są pasożytami skorupiaków, owadów, rzadziej wijów i wyjątkowo pijawek. Odznaczają się stosunkowo małą specyficznością, określony gatunek pasożyta, w obu postaciach, może bytować u przedstawicieli różnych rzędów, a nawet gromad, stąd kolcogłowy należą do zwierząt kosmopolitycznych. Znaczenie chorobotwórcze i gospodarcze tej grupy jest mniejsze niż płazińców i nicieni, niemniej mają szkodliwe znaczenie w hodowli ryb, kaczek, gęsi, czy świń, przy czym w przemysłowym chowie trzody chlewnej, ze względu na brak bezpośredniego kontaktu świń ze środowiskiem zewnętrznym, zakażenie tym pasożytem nie występuje. Znanych jest ok. 800 gatunków. Występują w różnej liczbie w układach pokarmowych gospodarzy, od kilku osobników do ok. 1200.

Kolcogłowy są przeważnie niewielkimi zwierzętami, większość z nich ma tylko parę cm długości, formy dochodzące do 1 m są rzadkie. Wykazują wiele przystosowań do pasożytnictwa. Mają ryjek z kolcami lub hakami (fot. 6), służący do przyczepiania się do ściany jelita. Nie mają układów pokarmowego, oddechowego i krwionośnego. Pod względem niektórych cech przypominają inne obleńce (wór powłokowy, pseudocel, eutelia), ale mają także wiele cech wyjątkowych, nie spotykanych w innych grupach zwierząt, do których należy przede wszystkim brak w stadiach dojrzałych nabłonków, które są zastąpione przez syncycja.

Przedstawiciele typu mają najczęściej mleczną barwę, część gatunków jest żywo zabarwiona, a wtedy barwa ich ciała pochodzi od wchłoniętych pokarmów.

Budowa zewnętrzna

Ciało ma kształt obły, robakowaty (fot. 6 A), wydłużony. Wyróżnia się w nim trzy odcinki: ryjek, szyjkę i tułów.

Ryjek jest narządem czepnym. Ma mniejszą średnicę niż reszta ciała (ryc. 123A—C), jest walcowaty, wrzecionowaty lub kulisty. Jest uzbrojony w liczne haczykowate wytwory naskórka, zbudowane z białek. Wciągany jest, za pomocą mięśni wciągaczy, do mięśniowej pochwy, położonej u nasady ryjka i przyczepionej do ściany ciała dwoma mięśniami.

Ryc. 123. Kolcogłowy. A — Acanthocephalus sp., samica, B — Acanthogyrus sp., samiec, C—przekrój przez przednią okolicę ciała, D — przekrój poprzeczny przez naskórek; b — błona podstawna, c — mięsień pochewki ryjka, d — dzwon maciczny, e — mięsień lemniska, g—głikokaliks, i — prącie, j — jaja, k — kanalik nasienny, 1 — lemnisk, ł — kanał, m — macica, n — naskórek z kanałami, o — pochewka ryjka, p — pochwa, r — ryjek, s — nasieniowód, i—warstwa pilśniowa, t —jądro, u — wakuola, 6 —jądro komórkowe, y—oskórek, w — więzadło

315