276 277 3

Typ: ryjkogłowy — Kinorhyncha

Synonim: szczotkoryjce — Echinodera

Diagnoza: wtómojamowce pozorne morskie; drobne, mikroskopijne; mające ryjek ze szczecinkami na szczycie, z oskórkiem pierścieniowanym (pseudosegmentacja).

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Typ obejmuje ok. 150 gatunków, występujących w morzach. Przedstawiciele żyją głównie pomiędzy wodorostami oraz w mułach i piaskach morskich. Niektóre gatunki żyją na ciele gąbek, stułbiopławów i kielichowatych. Występują przeważnie w strefach przybrzeżnych, rzadziej spotyka się je na dużych głębokościach. Są zwierzętami kosmopolitycznymi, ale rzadko występującymi.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Ryjkogłowy są zwierzętami drobnymi, długość ich nie przekracza 1 mm. Mają ciało robakowate, po stronie brzusznej nieznacznie spłaszczone, na przekroju poprzecznym okrągławe, owalne lub trójkątne, zbudowane z czterech odcinków: ryjka, odcinka głowowego, szyjnego i z tułowia. Ryjek i odcinek głowowy są wciągane do odcinka szyjnego, albo do przedniej części tułowia, za pomocą mięśni wciągaczy, a wysuwane poprzez zwiększenie ciśnienia płynu wypełniającego pseudocel.

Ciało jest objęte oskórkiem, który jest podzielony na pierścienie, zwane zonitami (13—14), przez co ryjkogłowy wyglądają jakby były segmentowane. Jest to jednak segmentacja niepełna, gdyż nie jest związana z pełną segmentacją wewnętrzną (dotyczy tylko niektórych mięśni, zwojów nerwowych) i określa się ją jako pseudosegmentację.

Ryjek jest osadzony szczytowo na odcinku głowowym, na jego przednim końcu występuje otwór gębowy, otoczony wieńcem oskórkowych kolców, zwanych sztyletami (ryc. 111C).

Odcinek głowowy (1 pseudosegment) zaopatrzony jest w wyrostki naskórka, pokryte oskórkiem, zwane skalidami, skierowane ku tyłowi ciała. Ryjkogłowy mogą się wwiercać do miękkiego podłoża przy pomocy odcinka głowowego.

Ryc. 111. Ryjkogłów Echinoderella sp, A — przekrój podłużny. B — wygląd ogólny, C — część głowowa z wysuniętym ryjkiem; g — gardziel, j — jelito środkowe, m — zwój mózgowy, o — gonada, p — pień nerwowy brzuszny, r — ryjek wciągnięty do części głowowej, i — ślinianka, t — gruczoł trzustkowy, y — ryjek wciągnięty

Odcinek szyjny (2 pseudosegment) otoczony jest u większości gatunków oskórkowymi płytkami, zwanymi placidami. które po wciągnięciu odcinka głowowego do odcinka szyjnego lub do tułowia, nakrywają przód ciała. U części gatunków odcinek szyjny jest pokryty tylko cienkim oskórkiem.

Tułów składa się z reszty (10—11) pseudosegmentów. Z przodu tego odcinka, po stronie brzusznej, występują albo para narządów adhezyjnych (u większości gatunków), albo wiele par, podobnie zbudowanych jak u brzucho-rzęsków. Ryjkogłowy, za pomocą tych narządów, przyczepiają się czasowo lub na stałe do podłoża. Każdy zonit tułowia zbudowany jest z płytki grzbietowej i brzusznej, które są połączone scieniałymi częściami oskórkowymi. Na tylnych brzegach płytek występują kolce (ryc. 11 IB), z których najbardziej boczne są najdłuższe. Kolce są ruchliwe. Koniec tułowia zaopatrzony jest w dwa długie szczeciniaste wyrostki oskórkowe. Ryjkogłowy pełzają wyginając ciało i zaczepiając kolce o podłoże.

Budowa wewnętrzna

Ryjkogłowy nie mają układów oddechowego i krwionośnego.

Pokrycie ciała. Oskórek zawiera w swoim składzie chitynę. Jest wytwarzany przez cienki naskórek syncycjalny lub komórkowy. W kierunku do wnętrza ciała wykazuje zgrubienia, w których leżą niektóre pnie nerwowe (p. dalej; por. też nicienie). Poniżej występują pasma mięśni poprzecznie prążkowanych, ściśle przylegających do naskórka, ale nie tworzących z nim wora powłokowego.

277