270 271 3

Typ: brzuchorzęski — Gastrotricha

Synonim: Chaetonoidea

Diagnoza: wtómojamowce pozorne drobne, przeważnie mikroskopijne, bez narządu szczękowego; naskórek strony brzusznej z rzęskami, oskórek z licznymi wyrostkami.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Brzuchorzęski, podobnie jak wrotki, są zwierzętami przeważnie mikroskopijnej wielkości, tylko nieliczne gatunki mają ciało do 4 mm długie. Typ obejmuje ok. 450 gatunków. Z nich ok. 3/4 należy do fauny słodkowodnej, reszta występuje w morzach, w piasku wilgotnych plaż morskich i słodkowodnych i w wilgotnym mchu. Formy wodne żyją przydennie, kilkanaście gatunków jest planktonowych. Przydenne pełzają po dnie, poruszają się pomiędzy cząstkami mułu, detrytusu, ziarnami piasku lub pływają przy pomocy rzęsek pomiędzy roślinami pokrywającymi dno zbiorników wodnych. Są mało wrażliwe na warunki tlenowe, spotyka się je w siedliskach wodnych krańcowo ubogich w tlen. Większość gatunków jest kosmopolityczna. W niektórych biocenozach występują licznie, ale ze względu na małą biomasę nie mają w nich większego znaczenia ekologicznego. Postacie dojrzałe żyją do ok. 5 miesięcy.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Budowa zewnętrzna

Brzuchorzęski mają ciało wydłużone (ryc. 109), wrzecionowate, butelkowate lub cylindryczne i lekko spłaszczone po stronie brzusznej. Zabarwione są na kolor mleczny lub brązowy.

U większości gatunków ciało składa się z odcinka głowowego, oddzielonego przewężeniem od następnego odcinka zwanego tułowiowym. Tułów u większości gatunków zakończony jest rozwidleniem, u części — przechodzi w cienki i długi odcinek ogonowy.

Rzęski występują na odcinku głowowym i brzusznym, wykazują różne stopnie specjalizacji. Na odcinku głowowym mogą występować w sposób rozproszony, albo mogą być zebrane w pęki osadzone po jego bokach, często

Ry*. 109. Brzuchorzęski. A — Chaelonofut tp. B— crodasys tp.. C — Dasydytes tp.. D — Uroelasys tp

są także wykształcone w szczecinki o znaczeniu zmysłowym. Rzęski tułowia pokrywają całkowicie lub częściowo tylko jego stronę brzuszną. Całe ciało pokryte jest cienkim oskórkiem z licznymi, u wielu gatunków bardzo długimi wyrostkami, w kształcie łusek, płytek lub kolców, tworzących charakterystyczne dla danego gatunku wzory.

U gatunków morskich, z wyjątkiem planktonowych i części gatunków słodkowodnych, występują narządy adhezyjne, w formie krótkich rurek, rozmieszczone w różnych okolicach ciała, do których uchodzą gruczoły produku-

Ryc. 110. Brzuchorzęsek, budowa wewnętrzna: a — gruczoł adhezyj-ny, g — gardziel, i — mięsień, j — jajo. k — jajnik, tn — zwój mózgowy, o — otwór gębowy, ś — jelito środkowe, w — układ wydalniczy

271