396 397 2

2D Typ: szczetnice — Echiurida

Synonim: dlugoryjkowe

Diagnoza: wtórnojamowce o ciele walcowatym, zróżnicowanym na płatowaty ryjek, służący do zdobywania pokarmu, zaopatrzony po stronie brzusznej w orzęsioną rynienkę; z przodu tułowia po stronie brzusznej liczne szczeci.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Do typu należą bezkręgowce morskie, występujące w wodach pełnosłonych. Żyją w dnie. zagrzebane w mule lub piasku, część gatunków kryje się w szczelinach skał, czy w pustych muszlach mięczaków. Najczęściej występują w strefach płytkich, niektóre formy spotykane są w największych głębinach Pacyfiku (do głębokości 10000 m). Znanych jest ok. 150 gatunków. Nie mają większego znaczenia ekologicznego.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Ciało szczetnic jest przejrzyste albo zabarwione na brązowo, zielono (od pokarmu — zielonych glonów), żółto lub czerwono. Długość ciała wynosi od 3 cm do ok. 2 m. Składa się z rynienkowego płata, zwanego ryjkiem i workowatego tułowia (ryc. 146).

Ryjek jest narządem spłaszczonym, nie jest wciągany do tułowia. Ma różny kształt i różną długość u poszczególnych gatunków, u przeważającej większości jest bardzo długi. Jego przednia część jest łyżkowata, rozciągnięta w dwa płaty boczne (ryc. 147D) albo rozwidlona. Ku tyłowi, brzegi rynienki zaginają się ku stronie brzusznej i tworzą głęboką orzęsioną rynienkę, która może się zamykać i tworzyć rurę, w okolicy przejścia ryjka w tułów. U nielicznych gatunków rynienka jest krótka, krótsza niż tułów. U większości jest dłuższa niż tułów, np. u gatunku Ikeda taenides tułów mierzy 40 cm, a ryjek 1,5 m. Poza tym, u wszystkich gatunków ryjek jest rozciągliwy. U samic z rodzaju Bonellia, których tułów mierzy 8 cm, ryjek może się rozciągać do ok. 2 m. W ryjku występuje obrączka nerwowa, odpowiadająca okołoprzełykowej, ryjek jest

Ryc. 146. Szczetnice. A — Echiurus echiurus, B — Tjanellia sp.\ r — ryjek, s — szczeć, t — tułów

więc strukturą homologiczną z prostomium pierścienic, służy do zdobywania pokarmu (ryc. 146B).

Tułów ma kształt workowaty. Na powierzchni jest gładki, albo pokryty mniej lub bardziej równomiernie ułożonymi brodawkami czuciowymi, niekiedy rozmieszczonymi pierścieniowato. Z przodu tułowia, po stronie brzusznej, występują dwa skupienia chitynowych szczeci, kolczastych lub hakowatych, które są produkowane, podobnie jak u pierścienic, przez pojedyncze komórki naskórka. Tkwią w odrębnych wgłębieniach naskórka. U części gatunków, prócz tych szczeci, w tylnej części tułowia występują okółki, 1 lub 2, złożone z drobniejszych szczeci. Otwór gębowy zlokalizowany jest na tułowiu, po stronie brzusznej, u nasady ryjka. Odbytowy — na końcu tułowia.

Szczetnice poruszają się powoli, za pomocą skurczów wora powłokowego. Wysuwane z zagłębień szczeci służą jako struktury oporowe w trakcie wykonywania ruchów.

Ryc. 147. Szczetnice. A — Echiurus echiurus, przekrój podłużny, B — strzałkowy, C — Bon,■Ilia eiridis samica i samiec; b — brzuszny pień nerwowy, g — gonada, j — jelito tylne, m — metanefrydium, n — naczynie krwionośne brzuszne, r — ryjek, s — naczynie środkowe, w — worek analny

397