396,397 (2)

nowy, co trudny do zaakceptowania przez rodziców. Czasami jest to wręcz eksplozja tzw. złego zachowania. Jeśli rodzice reagują wówczas represjami, pogarszają jedynie sytuację, utrudniając dziecku powrót do psychicznej równowagi. Należy raczej stworzyć dziecku warunki do odreagowania napięcia przez zachęcenie do atrakcyjnej dla niego aktywności, a ze swej strony — okazać spokój, cierpliwość, zadbać o dobrze zorganizowany rytm dnia^

Dla wielu dzieci dopiero pójście do szkoły i wejście w duż.ą, różnorodną grupę rówieśników powoduje, że w sposób wyraźny uświadamiają sobie one własną niepełnosprawność. Wtedy też znacznie częściej niż mogło to zdarzyć się wcześniej dziecko spotyka się z zainteresowaniem ze strony innych. Czasami doświadcza wyśmiewania i dokuczania, bywa, że otrzymuje pomoc raz konieczną, pożądaną i wywołującą wdzięczność, a kiedy indziej niepotrzebną i upokarzającą.

Skoro wiadomo, że takie formy cudzych zachowań mogą się pojawić, rodzice powinni do nich przygotować dziecko, aby z jednej strony nie były one zbyt przykro przez nie odczuwane, a z drugiej — nie tworzyły bariery między dzieckiem a jego kolegami.

Spośród wymienionych wyżej zachowań dziecko niepełnosprawne ruchowo bodaj najczęściej spotyka się z nadmiernym zainteresowaniem (przyglądaniem się, czasami wręcz śledzeniem, komentowaniem różnych zachowań, sposobów wykonywania czynności itp.). Rodzice powinni przekonać dziecko, że najmniej pożądanym sposobem reagowania na zainteresowanie innych ludzi jest agresja wyrażona w słowach lub gestach czy tylko przeżywana wewnętrznie w postaci gniewu. Jakie zatem strategie postępowania mogliby zaproponować dziecku jego rodzice? Świadomie użyto słowa „strategie”, a nie na przykład „wzory zachowań”, akcentując w ten sposób, że można przekazać dziecku jedynie pewne ogólne zasady, które konkretyzują się w różny sposób w zależności między innymi od sytuacji. I tak dzieci powinny przede wszystkim wiedzieć, dlaczego budzą zainteresowanie swoich rówieśników, a czasami i dorosłych. Należałoby im, w serdecznej atmosferze wyjaśnić (w sposób odpowiedni do wieku) mechanizm tego zainteresowania.

Dzieci, nawet te młodsze, potrafią zauważyć, że ludzie różnią się między sobą. Powinny jednak wiedzieć i to, że pewne cechy ludzi są ukryte dla obcych i muszą być spełnione pewne warunki (wspólna zabawa, praca itp.), aby mogły się one ujawnić. Natomiast inne cechy są zauważalne przy pierwszym, nawet anonimowym, przypadkowym kontakcie.

Do takich cech należą właściwości wyglądu wewnętrznego, a więc także niepełnosprawność fizyczna. Nie jest jednak tak, że cechy widoczne są ważniejsze, bardziej znaczące w ocenie człouieka niż te ukryte — wręcz przeciwnie. Te ukryte powinny być jednak tak wartościowe i atrakcyjne, aby przyciągały ludzi (inne dzieci), którzy bidą mieli okazję je poznać. Należałoby przekonać dziecko, że nie powinni martwić się tym, że mu się ktoś przygląda, bo może wśród przyglądających się będzie osoba, która zauważy nie tylko jego niepełnosprawność.

Efektem oddziaływań wychowawczych powinno być raczej to, że dziecko uśmiecha się do nieznajomego, w którym wzbudziło ciekawość, niż to, że w takiej sytuacji wzbiera w nim gniew, któremu towarzyszy bezsilność, poczucie krzywdy i upokorzenia.

Dzieci powinny wiedzieć i to, że nie zawsze inni przyglądają się z ciekawości. Czasami patrzą z uwagą, aby zorientować się, czy dziecko nie wymaga pomocy, a przecież są sytuacje, w których otrzymanie pomocy jest niezbędne.

Reakcje dziecka z niepełnosprawnością na oferowaną mu pomoc mogą być bardzo zróżnicowane i zależą od wielu czynników. Gotowość do przyjęcia pomocy, która może kształtować się na różnych poziomach: od wyrażanego wprost oczekiwania czy nawet roszczenia do odmowy skorzystania z pomocy lub wręcz obrony przed nią, zależy między innymi od tego, kto lej pomocy udziela, a właściwie od pozycji pomagającego w stosunku do dziecka.

W rozmowach z autorką chłopcy z uszkodzeniami kończyn dolnych, uczący się w ówczesnym Zakładzie Szkolenia Inwalidów, wielokrotnie podkreślali, że wewnętrznie buntują się, kiedy uzyskują pomoc polegającą na ustąpieniu miejsca w tramwaju przez młodą dziewczynę. Nie chcą tego typu pomocy, nie akceptują jej, a nawet zdecydowanie odrzucają.

Zachowaniem „nie chcianym” przez osoby z niepełnosprawnością, w tym także dzieci, jest zawsze taka pomoc, która wynika z przekonania, że sam fakt niepełnosprawności powinien budzić litość i gwarantować człowiekowi nim dotkniętemu specjalne przywileje.

Dla 14-letniej Ani niezwykle przykra była sytuacja, gdy nowy nauczyciel zauważywszy jej niepełnosprawność powiedział: „ty nie musisz wstawać do odpowiedzi, możesz zawsze siedzieć”. Dobre intencje nauczyciela w znacznym stopniu rozminęły się tu z potrzebą dziewczynki, właściwą zresztą także innym dzieciom z niepełnosprawnością, aby być

397