72 73

wszystkich członków rodziny utrudnia samokontrolę i tworzenie się pozytywnych przyzwyczajeń w wypełnianiu codziennych czynności. W ocenie postępowania dziecka rodzice kierują się własnym samopoczuciem: raz chwalą, choć nie bardzo na to zasłużyło, innym razem ganią, bo w czymś się pomyliło, a mieli zły humor. Wszystkie wymagania stają się względne.

W rodzinach, które nie potrafią zorganizować korzystnego środowiska wychowawczego popełnia się też błędy w traktowaniu poszczególnych członków. Prawa jednych są przesadnie przestrzegane, innych zaś pomijane. Dotyczy to rodziców i dzieci. Matka skarżąca się na bóle głowy i inne dolegliwości żąda, by jej usługiwano. Wciąż wysyła dziecko, by załatwiało różne sprawy, które sama przeoczyła: nie kupiła zapałek, zapomniała o pieczywie, potem jeszcze raz wysyła po inny produkt. Podobnie ojciec zajęty swoimi sprawami (lekturą, pracą naukową, odpoczynkiem) jest ochraniany i nie można zaangażować go do pracy. W rodzinach z kilkorgiem dzieci bywa tak, że jedno z nich jest faworyzowane i wyróżniane spośród pozostałych. Taki pupilek rodziców jest nie łubiany przez rodzeństwo, bracia i siostry znęcają się nad nim w czasie nieobecności starszych. W ten sposób powstają rozliczne trudności, niełatwe do likwidowania.

W niektórych rodzinach o ciężkich warunkach ilni/.kaniowych niełatwo zapewnić dzieciom oso-miejsce do nauki i odpoczynku. Śpią na jed-tivtn posłaniu, a nawet z rodzicami. Uczą się raz V kuchni, innym razem w pokoju, przy niedosto-Inwanym do swego wzrostu stoliku, a przybory n/kulne trzymają, gdzie się da. W takich warun-Ituch tracą wiele czasu na szukanie tego, czego iikurat potrzeba: zginęła linijka, nie ma długopisu, i'• I/.ieś się zawieruszyła guma do wycierania, nie można znaleźć zeszytu czy podręcznika. Zeszyty są najczęściej brudne, bo trzeba było odrabiać lekcje W kuchni, gdyż pokój był zajęty. Konsekwencją lego są złe oceny i niepowodzenia szkolne.

Nawet w złych warunkach mieszkaniowych ilzlecko musi mieć stałe miejsce do nauki i przechowywania książek oraz szkolnych przyborów. Znacznie trudniej stworzyć takie warunki kilkorgu dzieciom, jeśli nie można przeznaczyć na ich potrzeby oddzielnego pokoju. Musi się jednak na lo znaleźć jakaś rada i każdy uczący się powinien mieć swoje stałe miejsce do nauki i przechowywania osobistych rzeczy. W przeciwnym razie nie przyzwyczai się do porządnej, systematycznej pracy, będzie miał rozmaite trudności w nauce.

Niewłaściwa organizacja rodzinnego środowiska wychowawczego przejawia się też brakiem 7.3