98 99

o.

dziecka, powinny więc być tępione i hamowano, Częste złoszczenie się może przejść w nawyk i dla] tego należy unikać sytuacji wywołujących gniew Jednakże całkowite hamowanie energii znajdują' cej ujście w gniewie byłoby również niekorzystne Najgorsze byłoby, gdyby dzięki atakom gniewy uzyskiwało zaspokojenie swoich potrzeb i żądań

Niektórzy rodzice nie wiedzą, co robić, jeśl dziecko upadnie w gniewie na podłogę i zanosi si płaczem. W obawie, aby nie zrobiło sobie krzywdy uciszają, proszą, grożą bez żadnego skutku, wres: cie obiecują, że zaspokoją jego żądanie. Jest to re akcja nieodpowiednia, gdyż umacnia niewłaściw zachowanie. W takiej sytuacji, po bezskutecznyn żądaniu, aby wstało i przestało krzyczeć, mówimy spokojnie, że w sąsiednim pokoju zaczekamy, aż się uspokoi. Po kilku takich konsekwentnych re akcjach ataki na pewno ustaną.

Złość dziecka może być skierowana przeciwko ludziom, sobie samemu i przeciw rzeczom. Jeżeli jest skierowana przeciwko człowiekowi dorosłemu, wówczas nie chce ono wykonać wydawanych przez tę osobę poleceń, a jeśli musi, robi to jak naj gorzej.

Ze złością jest związana zazdrość, gdyż objawił się często wybuchami gniewu. W odróżnieniu o złości zawsze dotyczy ludzi. Osoba zazdrosna jest niepewna uczuć kogoś, kogo kocha, i boi się ich

Utraty. Najczęstszą sytuacją wywołującą to uczu-i ir u malucha, a także w okresie przedszkolnym Junt urodzenie się następnego dziecka. Rodzice są wówczas zaabsorbowani niemowlęciem, starszemu /aś poświęcają mniej uwagi, gniewają się, jeśli nie umie się podporządkować ich wymaganiom. Zazdrość w stosunku do małego braciszka lub siostry uluje się źródłem wielu kłopotów wychowawczych, dlatego tak ważne jest staranne przygotowanie dziecka do przyjęcia nowego członka rodziny. Jednakże w wieku 2—3 lat nie jest ono zdolne zrozumieć potrzeb innego człowieka, członka rodziny, i czuje się odtrącone, jeśli nie doznaje w dalszym ciągu objawów czułości.

Wrażliwe dziecko może być także zazdrosne o stosunek matki do ojca. Może czuć żal, że często przebywają razem, rozmawiają ze sobą i żądają, aby im nie przeszkadzać. Zajęci rozmową zapominają, że ono w tym czasie jest samo, a więc stara się zwrócić na siebie uwagę: hałasuje, biega, potrąca przedmioty, co zwykle kończy się awanturą, wymówkami matki, a to jeszcze pogarsza sytuację.

Uczucie zazdrości może pojawić się nawet w stosunku do zwierząt domowych. Podam tu przykład bardzo wrażliwego dziecka, którego matka — wymagająca i surowa względem syna — bardzo lubiła kota, poświęcała mu wiele uwagi. Było to źródłem utrapienia dla chłopca. Można było za-

7* 99