8p

przez się, lecz tylko jako zaprzeczenie informacji innego rodzaju. Informacja poetycka jest jak gdyby przenoszona przy pomocy informacji, którym się przeciwstawia: poznawczych, dydaktycznych, ekspresy wnych, politycznych, religijnych itp. I tylko taki „wehikuł” umożliwia jej społeczny obicg./^Osobliwość funkcji poetyckiej polega na tym, że jest ona w istocie rzeczy sprzeczna z pojęciem funkcjonalności. Że nie wiąże się z żadnym „celem”, jeśli ją rozpatrujemy w izolacji. Może być sobą — jedynie na tle funkcji, które mają taki „cel” usytuowany na zewnątrz wypowiedzi.v Ten paradoksalny status ontologiczny poetyckości sprawia, że stanem naturalnym poezji jest ciągle n a p i ę-c i ł| Pomiędzy „poetyckością” i „niepoetyckością**^? Pomiędzy egoistycznym nastawieniem na immanentną organizację utworu (jako nowej „rzeczy”) i nastawieniem na zewnątrz — na psychologiczne, socjalne czy poznawcze zobowiązania wypowiedzi. Hierarchia funkcji przedstawia się jako układ o równowadze dynamicznej. Dominanta jest ustawicznie zagrożona w swoim panowaniu. Granica pomiędzy sytuacją, gdy informacja poetycka wprzęga w służbę inne informacje, o sytuacją, gdy te ostatnie podporządkowują ją sobie — jest płynna i niedefinitywna.

Poezja może odgrywać rozmaite role społeczne. Bywa filozofią, ideologią, religią, nauką, moralistyką, magią, instytucją wychowawczą, narzędziem agiTaćjf, schronie-^-niem pięknoduchów •— i czym wreszcie nie bywa? Usiłuje sprostać ruchowi wy^hro^ni, niez~Hćskrypcję widzialnego świata. Wyraża przeżycia, ale kształtuje także postawy i mniemania. RóTe te wszakże występują zawsze jako elementy układu dramatycznego. Samo pojęcie „roli” zakłada istnienie inwa-riantu, wobec którego coś stanowi rolę (czynnik zmienny), a zatem zakłada również występowanie napięcia

pomiędzy odgrywaną rolą a owym inwariantem. Poezja ma naturę dialektyczną^— podejmując żądania filozofii na przykład" nie utożsamia się z nią, lecz ustała jakiś rodzaj "konfliktu pomiędzy „filozoficznością” i „poetyc-kóśćią”. W każdym wypadku ustala określony typ dra-mSTymnrJ- rozrywki, w której naprzeciw funkcji poetyckiej stawać mogą rozmaici partnerzy. Wydaje się, że różnice pomiędzy gatunkami poezji, poetykami historycznymi czy szkołami literackimi polegają w dużym stopniu na odmienności owych partnerów (poezja — ekspresja, poezja — propaganda, poezja — szkoła obywatelska itp.).

5

CDominowanie funkcji poetyckiej wnosi do przekazu językowego szczególny rodzaj uporządkowania sekwencji znaków i sensów/ Szczególny system integracji, który współistnieje w skłóceniu z innymi zasadami organizacyjnymi, odwołującymi się do jakichś modeli zewnętrznych. W tym osobliwym systemie motywacją położenia znaku jest inny znak, motywem znaczenia — inne znaczenie, nie zaś sytuacja przedmiotowa. Przytłumienie „świata” jako kontekstu dla znaku pociąga za sobą uwyraźnienie kontekstu językowego. Słowa pozbawione „podpórek” zewnętrznych dążą do usztywnienia swych wzajemnych stosunków.odróżnieniu od innych wypowiedzi utwór poetycki jest przekazem skodyfikowanym, którego składniki podlegają hierarchii i tworzą zamkniętą konfigurację >*. Ta właśnie strukturalność wypowiedzi jest ontyczną podstawą informacji poetyckiej. Stwarza „twarde” oparcie dla

>* E. Stankiewicz, Poclic and Non-Poetic Language in Their Interrclation, w: Poclics. Poetyka. Poetika, Jw., s. U - 23.

105