35357 skanuj0012 (214)

przez się, lecz tylko jako zaprzeczenie informacji innego rodzaju. Informacją poetycką jest jak gdyby przenoszona przy pomocy informacji, którym się przeciwstawia: poznawczych, dydaktycznych, ekspresywnych, politycznych, religijnych itp. I tylko taki „wehikuł” umożliwia jej społeczny obieg. Osobliwość funkcji poetyckiej polega na tym, że jest ona w istocie rzeczy sprzeczna z pojęciem funkcjonalności. Że nie wiąże się z żadnym „celem”, jeśli ją rozpatrujemy w izolacji. Może być sobą — jedynie na tle funkcji, które mają taki „cel” usytuowany na zewnątrz wypowiedzi. Ten paradoksalny status ontologiczny poetyckości sprawia, że stanem naturalnym poezji jest ciągłe napię-cie. Pomiędzy „poetyckością” L _jrmepQgtyękQŚcią”. Pomiędzy egoistycznym nastawieniem na immanentną organizację utworu (jako nowej „rzeczy”) i nastawieniem na zewnątrz — na psychologiczne, socjalne czy poznawcze zobowiązania wypowiedzi. Hierarchia funkcji przedstawia się jako układ o równowadze dynamicznej. Dominanta jest ustawicznie zagrożona w swoim panowaniu. Granica pomiędzy sytuacją, gdy informacja poetycka wprzęga w służbę inne informacje, a sytuacją, gdy te ostatnie podporządkowują ją sobie — jest płynna i niedefinitywna.

Poezją może odgrywać rozmaite role społeczne,J3ywa filozofią, ideologią, religią, nauką, moralistyką, magią, instytucją wychowawczą, narzędziem agitacji, schronieniem pięknoduchów — i czym wreszcie nie bywa? Usiłuje sprostać ruchowi wyobraźni, ale uprawia również deskrypcję widzialnego świata. Wyraża przeżycia, ale kształtuje także postawy i mniemania. Role te wszakże występują zawsze jako elementy układu dramatycznego. Samo pojęcie „roli” zakłada istnienie inwa-riantu, wobec którego coś stanowi rolę (czynnik zmienny), a zatem zakłada również występowanie napięcia pomiędzy odgrywaną rolą a owym inwariantem. Poezja ma naturę dialektyczną — podejmując zadania filozofii na przykład nie utożsamia się z nią, lecz ustala jakiś rodzaj konfliktu pomiędzy „filozoficznością” i „poetyc-kością”. W każdym wypadku ustala określony typ dramatycznej rozrywki, w której naprzeciw funkcji poetyckiej stawać mogą rozmaici partnerzy. Wydaje się, że różnice pomiędzy gatunkami poezji, poetykami historycznymi czy szkołami literackimi polegają w dużym stopniu na odmienności owych partnerów (poezja — ekspresja, poezja — propaganda, poezja — szkoła obywatelska itp.).

5

Dominowanie funkcji poetyckiej wnosi do przekazu językowego szczególny rodzaj uporządkowania sekwencji znaków i sensów. Szczególny system integracji, który współistnieje w skłóceniu z innymi zasadami organizacyjnymi, odwołującymi się do jakichś modeli zewnętrznych. W tym osobliwym systemie motywacją położenia znaku jest inny znak, motywem znaczenia —-inne znaczenie, nie zaś sytuacja przedmiotowa. Przytłumienie „świata” jako kontekstu dla znaku pociąga za sobą uwyraźnienie kontekstu językowego. Słowa pozbawione „podpórek” zewnętrznych dążą do usztywnienia swych wzajemnych stosunków. W odróżnieniu od innych wypowiedzi utwór poetycki jest przek a z e m s kod vf i k o wany m, którego składniki podlegają hierarchii i tworzą zamkniętą konfigurację ⁿ. Ta właśnie strukturalność wypowiedzi jest ontyczną podstawą informacji poetyckiej. Stwarza „twarde” oparcie dla

¹¹ E. Stankiewicz, Poetie and Non-Poetic Language in Their lnterrelation, w: Poetics. Poetyka. Poetika, jwif^s. 11-23.

105