Bilinkiewicz
9

fnrMMTM

Fizjologiczne podUmwy czymmoM psychicznych 37

*« > >m ivj. |fk U /c*połc psyclioorgiułieznym <ir/informacji może prossad/ić amer ih* rc.ilccii fcaiastroficznych. LuJ/ie w podcs/lym wieku, którzy dotychczas *p«..»*me fufikcrom»»afi w znanym środowisku, umieszczeni w szpitalu niejedno-Lninic rvagują majaczeniem. które nie ma nic wspólnego z cltorohij podstawową. Kiedy u *sy>*ko jest mtnimialc i logiczne, jak to bywa po skrystalizowaniu się urojeń « zespołach puranoidafnych. lęk słabnie.

Dezinformacja bywa leź przyczyną agresji. Najprostszym przykładem jest reakcja na przerażające omamy. Ody alkoholizm, rozbicie rodziny i nędza sulwają środowisko wychowawcze na tyle. że pojmowanie pru widłowi iści rządzących światem jest niedostateczne, wtedy ślepa agresja bywa jedynym sposobem nutzcnia sobie w społeczeństwie.

Aby >rę czegokolwiek nauczyć, przeżyte doświadczenia muszą pozostawiać trwale siady w układzie nerwowym, ponadto ślady te muszą być magazynowane i u miarę potrzeby odnajdywane. Proces ten nazywamy pamięcią. Ślady pamięciowe przechowywane w trzech odrębnych magazynach. Nic zinterpretowane jeszcze bodźce trafiają początkowo do pamięci sensorycznej tikonic/nej — bodźców wzrokowych. cchoiczncj — bodźców słuchowych), gdzie utrzymują się od ułamka sekundy do kilku sekund, a następnie /osiują przeniesione do zasobów pamięci długotrwałej. Analiza informacji odbywa się w pamięci roboczej (krótkotrwałej!. Pojemność pamięci roboczej jest ograniczona i wynosi 7±2 elementy. W innym jeszcze modelu rozróżnia się pamięć deklaratywną (werbalną, odtwarzaną świadomie) i pamięć n i c d c k I a ra t y-wną (odtwarzaną bez świadomego przypominania sobie. nie zwerbalizowaną pamięć uprzednich doznań, uczuć, nawyków i umiejętności).

Przedmiotem pamięci jest me tylko konkretna wiedza. Pamięć obejmuje całe życie, wszystkie emocje od najdawniejszej przeszłości. Indywidualne zasoby pamięci, niezależne od wydarzeń chwili i dostępne tylko danej jednostce ta więc subiektywne), są tworzywem i niezbędnym warunkiem tego. co nazywa się wewnętrznym życiem psychicznym, stanowią one o tożsamości człowieka.

Ślad pamięciowy, inaczej engram. powstaje w wyniku zmian w funkcjonowaniu połączeń synaptycznych, uczynnienia już istniejących lub powstania nowych. Przyjmuje *»ę. że pamięć polega na krążeniu impulsów elektrycznych po zamkniętych obwodach neuronalnych. Powtarzająca się stymulacja prowadzi do zwiększenia liczby synaps, co może być morfologicznym wykładnikiem pamięci długotrwałej. Według innej teorii pamięć długotrwała ma podłoże biochemiczne, u utrwalanie się śladu pamięciowego zachodzi dzięki sterowanej przez kwasy nukleinowe modyfikacji białek neuronu.

Anatomiczne podłoże pamięci nic jest dostatecznie poznane. Wiadomo, ze w amnezji stwierdzanej w zespole Korsakowa (upośledzeniu pamięci deklaratywnej) uszkodzone są struktury przyśrodkowe płata skroniowego t podwzgórze. Podłożem pamięci lucdekluratywocj jest prawdopodobnie kora nowa i prążkowi r nowe.

Działanie inó/gu zależy od konfiguracji wewnętrznych połączeń, ich siły ora/ sposobu przetwarzania informacji w obrębie pojedynczych neuronów. Konfiguracja połączeń kształtuje się we wczesnym okresie rozwoju. Podstawowe wzory zachowania są odziedziczone, jednak żadne zachowanie nic powstaje i« ixnw> Bywa. że wpływ czynników genetycznych ujawnia się dopiero we współdziałaniu z czynnikami zewnętrznymi Zdolność mózgu do modyfikacji pod wpływem

doświadczenia nazywamy plastycznością. Plastyczność mózgu zalr/y od pkislyc/-ności neuronów. niektóre / nich są plastyczne przez całe życie, mac — tylko w pewnej fazie.

Jeśli w okresie rozwoju, gdy plastyczność neuronów jest znaczna, osobnik podlega nieprawidłowym wpływ*«n zewnętrznym, to tworzą się połączenia nieprawidłowe lub nie wytwarzają się połączeniu konieczne do właściwej adaptacji.

Zwierzęta doświadczalne, od wczesnego dzieciństwa pozbawione matki, są pogrążone w trwalej rozpaczy, która może być modelem depresji Zwierzęta te rozwijają się gorzej, także fizycznie, wolniej rosną, mimo odpowiedniego karmienia Małe szczury — chowane bez matki i na niedoborowej diecie — wykazują jednak prawidłowy popęd eksploracyjny, jeśli umieści się w klatce dorosłą szczurzy cę. taka ..ciocia" nie mozc ich wprawdzie wy karmić, ale opiekuje się mmi. czyści je i zapewnia im niezbędne bodźce. Niedostateczna stymulacja w okresie rozwoju powoduje, że hormonalna reakcja na stres jest u zwierząt doświadczalnych opóźniona i wydłużona. Wyjaśnia to. być mozc. indywidualne różnice odporności na tratimatyzującc przeżycia także u c/U.wieka

Z ewolucyjnego. .1 także fizjologicznego punktu widzenia mózg muou traktować jako układ złożony z trzech części, Każda 1 owych części ma winną pamięć, własne zdolności ruchowe oraz własne podłoże anatomiczne. Najmzszc piętro układu. uks/Jułtowanc w triasie u zwierząt stanowiących farmy przejściowe między gndaini u ssakami, jest to mózg archaiczny. W loku ewolucji powstał układ limhic/ny, a następnie — mózg nowy. Równnmieniy rozwój układa limbiczncgo i nowego mózgu jest unikatową cechą człowieka.

W skład mózgu archaicznego wchodzą: śrudmózgowie. międ/ymuzgowic i zwoje podstawne. Zwojom podsiawnym tradycyjnie przypisuje się koordynowanie motoryki i napięcia mięśni, u zwierząt zawiadują one prostymi, wrodzonymi aktami ruchowymi. Zasięg funkcji z»ojow podstawnych jest jednak znacznie szerszy, prawdopodobnie stanowią one złożony okład analizatorów, podobnie jak kura mózgu, choć mniej od kory precyzyjny. Mózg archaiczny stanowi podłoże uwarunkowanych genetycznie, elementarnych zachowań, takich jak wyznaczanie własnego terytorium, znajdowanie kryjówek i pokarmu, umiejętność pokiwania, gromadzenie zapasów, parzenie się. agresja, współzawodnictwo 1 dominacja, wreszcie rytuały i rutyna oraz naśladownictwo — nader ważny incchimi/m. dzięki któremu można wykluczyć każdego, kio jest inny. a więc potencjalnie mcbc/pic-czny. Mózg archaiczny może reagować na zmiany w środowisku tylko nasileniem lub osłabieniem z góry ustalonych reakcji. Podstawowe popędy są rar/imcanc. one bowiem decydują o przeżyciu osobnika i gatunku, zmienia się tylko ich rozpoznanie i sposób realizacji

Do układu liiiibiczncgo należą struktury korowe, takie jak zakręt obręczy, zakręt hipokompa. hipoknmp. według niektórych autorów także okolica przed czołowo, oraz struktury podkorowc — ciało migdałowate. jądra przegrody, podwzgórze. Do układu limbiczncgo bywają zaliczane także jądra przedmę wzgórzu ■ jądro półlc/ącc (nmieu* acrurnhenst. c/ęw brzuszna nakrywki. i*i<«a szara środkowa, istota czarno. ptnudto jądra szwu i miejsce sinawe, Podobnie jak torebka wewnętrzna stanowi główne skupisko włókien rzutowych nowej kory. najważniejszym szlakiem układu limbiczncgo jeat pęczek przyśrodkowy pmido mózgowia, wieloncurunowa droga rozpościerająca się od opuszki i mam przez podwzgórze do jtpler przegrody.