Bilinkiewicz9

A* PsycMialna «jc* determinant osobowości dyssocjalnej. Uzasadnione wydaje się więc siwicr-dneuic. k nadal brakuje przekonywających i poprawnych metodologicznie weryfikacji empirycznych w odniesieniu do którejś r hipotez dotyczących pMfcnrn osobowości dyssocjalnej. Rozstrzygnięcie lejo dylematu pozostaje sprawą otwartą.

Analiza badań epidemiologicznych wskazuje, że swoiste zaburzenia osobowości (zgodnie / mianownictwem ICD-IO) występują u około 2,1 % - 18% populacji, ale nieco częściej u ludzi młodych i mężczyzn. Chorzy z, różnymi postaciami zaburzeń osobowości stanowią 5%-8% wszystkich zgłaszających się po pomoc do lekarzy różnych specjalności oraz 7.4%-50% osób hospitalizowanych w szpitalach psychiatrycznych, przy czym procentowo mężczyzn jest wszędzie 2-3 razy więcej Podawane dane mają jedynie charakter orientacyjny, gdyż w poszczególnych badaniach stosowano różne kryteria i metody diagnostyczne.

W przeciwieństwie do poważnych kontrowersji dotyczących osobowości dyssoe-jalncj. panuje na ogół powszechna zgoda co do czynników warunkujących powstawanie pozostałych postaci klinicznych swoistych zaburzeń cech osobowości.

Oprócz temperamentu, traktowanego jednak jako mniej ważny komponent za podstawowe elementy patogcnctycznc przyjmuje się czynniki społcczno-kałturD-we. a więc przede wszystkim nieprawidłowości w przebiegu procesów- wychowania (rodzina, szkoła) i socjalizacji, głównie w zakresie internalizacji nora społecznych, formowania hierarchii wartości, kształtowania wzorców zachowano się i funkcjonowania w rolach społecznych hp.

Obraz kliniczny i różnicowanie

W /abui/emach osobowości i zachowania się dorosłych wyróżnia się zasadniczo trzy grupy psycliopiilologicznu:

1)    swoiste zaburzenia osobowości;

2)    mieszane i inne zaburzenia osobowości;

3)    i rwało zmiany osobowości, nic wynikające z uszkodzenia ani z choroby mózgu.

Swoiste zaburzenia osobowości są głębokimi zaburzeniami charakteru i spwo hu zachowaniu się jednostki, obejmującymi zazwyczaj kilka wymiarów- (cech) osobowości i prawie zawsze związanymi z zakłóceniem funkcjonowania psychospołecznego. Podzielono je zgodnie ze zbiorami cech. odpowiadających ngą-tl&zym bądź najbardziej wyrazistym łdominującym) wzorcom zachowań. TA opisane typy lub podtypy osobowości, które zresztą nie wykluczają się wzajemni.-. • w zakresie niektórych cech nawet nakładają, są raczej powszechnie uznawane a główne postacie ubw/ra osobowości

Rozpoznając zahnrzema uocbowołci musimy oczywiście brać pod mtl wszystkie Mery funkcjonowania jednostki. jednakże należy je odnosić jedya* # tych cech czy wymiarów, których nasilenie osiąga określimy stopień.

Do kategorii swoistych zaburzeń osobowości zaliczamy zespoły kliniczne. Wilie spełniają następujące kryiciu ogólne.

Zntorumis osobowoici — obraz kliniczny I różnicowanie 347

-    wyraźnie nieprawidłowe postawy i zachowania, wyrażające się w wielu sferach psychicznych i związkach z innymi ludźmi;

-    długotrwałość nieprawidłowych zachowań;

-    wzorzec nieprawidłowego zachowania się jest całościowy i niedostosowany do sytuacji indywidualnych i społecznych;

-    wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie późnego dzieciństwa lub młodzieńczym i utrzymują się nadal w wieku dojrzałym;

-    zaburzenia prowadzą do poczucia subiektywnego cierpienia (dyskomfortu psychicznego;.*

-    często, ale nie zawsze, zaburzenia współwystępują z pogorszeniem funkcjonowania w rolach zawodowych i społecznych.

Zgodnie z obrazem klinicznym, swoiste zaburzenia osobowości można podzielić na kilka postaci: osobowość paranoiczną, osobowość schizoidalną. osobowość dyssocjulną. osobowość chwiejną emocjonalnie- osobowość histrioniczną, osobowość anankastycz-aą. osobowość lękową, osobowość zależną, inne określone zaburzenia osobowoici i zaburzenia osobowości bliżej nic określone (8NO).

Do rozpoznania większości tych form zaburzeń wymagana jesi zazwyczaj obecność przynajmniej trzech cech przedstawionych w opisie klinicznym.

Osobowość paranoiczna przejawia się:

-    bnkkm tolerancji na niepowodzenia i brakiem akceptacji (krytykę, odrzucenie) ze strony otoczenia;

-    tendencją do długotrwałego przeżywania przy krowi, np nieuy taczania krzywd, zniewag, lekceważenia, niesprawiedliwości:

-    znaczną nadwrażliwością (sensytywność):

-    podejrzliwością i skłonnością do zniekształconego postrzegania rzeczywiuo-ści poprzez błędną interpretację obojętnych łub przyjaznych zachowań innych osób jako działań umyślnie wrogich, nieprzyjaznych czy pogardliwych;

-    niewspółmiernym do potrzeb, natarczywym, połączony uerai / agresją domaganiem się własnych praw oraz wręcz faMtyczaą obroną swoich idei:

-    nawracającymi. nieuzasadnionymi podejrzeniami dotyczącymi wierności seksualnej współmałżonka łub partnera;

-    nadmiernym poczuciem własnej wartości, maadnrający się pmcauaucm własnych możliwości, uzdolnień, uprawnień i zmaczana, przekonaniem o swojej wyjątkowości i nieomylności; elektem tego są utrwalone postawy wyżs/ościowc i ksobue:

-    wytrwałą realizacją wytkniętych celów, bez brania pod uwagę kosztów ipółecznych swoich działań ani ich rzcc/ywśtfych konsekwencji, a w ohlic/u trudności - nieustępliwością, gwałtówikweią. agresywnością, skłonnością do pieniactwa;

" puchkwiięctein uic potwierdzonymi „spakowynu’* wy i.iMiicniami wydarzeń (Mąd lip. częste ciche zbieranie szczegółowych mlomucji a tWac/cmu w poszukiwaniu ukrytego zagrażana), dotyczącymi zmowie bezpośrednio własnej oauby. jak i całego świata.