CCF20090212111

chologii poznawczej składało się jedynie z hierarchii kategorii obiektów, co więcej, dziedziny wiedzy badane przez psychologów poznawczych także wyznaczane są przeważnie przez obiekty (np., rodzaje zwierząt, inne „rodzaje naturalne” i wytwory człowieka). Kategorie zdarzeń i kategorie relacyjne są również do pewnego stopnia zorganizowane hierarchicznie i niektóre domeny wiedzy definiuje się właściwie wyłącznie przez pewne typy zdarzeń (np. baseball czy szachy). Powinno się więc przeprowadzać także badania dotyczące poznawczej reprezentacji zdarzeń (Bar-salou, 1992). Jednak najbardziej interesującym i ważnym poznawczo przejawem kategorii relacyjnych w języku są analogie i metafory, ciekawe właśnie dlatego, że składają się na nie zdarzenia i relacje, które można uznać za „podobne”, mimo że należą do różnych dziedzin przedmiotów. Analogie i metafory są więc tak zajmujące dlatego, że różnią się od kategorii przedmiotów pod jednym podstawowym względem. Przedmioty pozostają tymi samymi przedmiotami bez względu na kontekst, w jakim się znajdują: Tyrannosaurus rex jest Tyrannosaurusem rexem niezależnie od tego, czy badany jest w swym naturalnym środowisku, czy w muzeum, czy kiedy bierze udział w sztuce na Broadwayu. Jednak zdarzenia i relacje są bardziej zależne od kontekstu: fotosynteza może zajść jedynie w kontekście roślin - dlatego że jest to proces wymagający obecności określonych obiektów i substancji - więc gdybyśmy chcieli mówić o fotosyntezie w dziedzinie samochodów, musielibyśmy zastosować jakąś analogię lub metaforę, w której zastąpilibyśmy pewne obiekty innymi (np. gaźnik odpowiadałby mitochondriom), by zachować strukturę relacyjną mimo zmiany dziedziny (Gentner i Mark-man, 1997).

Ostatnie badania lingwistyki poznawczej i funkcjonalnej pokazują, że metafory przenikają nawet najbardziej zwykłe wypowiedzi języka naturalnego (np. Lakoff, 1987; Johnson,

1987, Gibbs, 1995). Dorośli regularnie mówią dzieciom: Toe the linę, albo Put that out of your mind, albo Don’t loose patience¹. Rozumienie takich figuratywnych sposobów mówienia wymaga od dzieci przeprowadzenia analogii między dziedzinami konkretnymi, które znają z własnego doświadczenia sensomotorycznego, i bardziej abstrakcyjnymi, dotyczącymi interakcji dorosłych i życia społecznego oraz umysłowego, o którym właśnie się uczą. Po usłyszeniu dostatecznej liczby pewnego typu wyrażeń metaforycznych dzieci powinny być zdolne do szerokiego i wszechstronnego rozumienia metaforycznego, które prowadzi do produktywności - jak w przypadku metafory „miłość to podróż” Lakoffa i Johnsona (1980), gdzie można powiedzieć, że nasz związek „zboczył z toru”, lub „jest na dobrej drodze”, „wiedzie donikąd” czy „nabiera prędkości”. Rozpoznanie zasady rządzącej taką metaforą prowadzi do samodzielnego generowania innych, nowych metafor, spójnych z wyjściową (np. „Wyruszyliśmy w naszą wspólną drogę, lecz okazało się, że nie zapakowaliśmy właściwych rzeczy”). Dzieci potrzebują trochę czasu, by rozumieć właściwie taki metaforyczny język, być może dlatego, że odwzorowanie relacyjne tego typu jest dość złożone (patrz Winner, 1988). Bardzo ważny dla przedstawianego tu podejścia jest fakt, że - według ostatniego przeglądu badań dokonanego przez Gentner i Medinę (1997) - coraz więcej mamy dowodów empirycznych na to, że myślenie metaforyczne i przez analogię jest u dzieci znacznie ułatwione, a może nawet w ogóle umożliwione dzięki przyswajaniu relacyjnego języka naturalnego (zob. też Gentner i in., 1995).

Ważny i interesujący jest też fakt, że w miarę jak dzieci stają się bardziej biegłe w posługiwaniu się rozmaitymi abstrakcyjnymi konstrukcjami języka naturalnego, zaczy-

225

1

Wyrażenia z użyciem metafor, oznaczające kolejno: „Przestrzegaj zasad”, „Wybij sobie to z głowy!”, albo „Nie trać cierpliwości.”