CCF20111229013

16

(nabywanie czegoś z zewnątrz dokonuje się dzięki twórczej aktywności podmiotu). Pierwotna kategoria doświadczenia to proste ćwiczenia odruchów; akomodacji do przedmiotów, których własności dziecko przyswaja, towarzyszy już wówczas asymilacja funkcjonalna: utrwalanie nabytych doświadczeń przez powtarzanie czynności. Druga kategoria: doświadczenia fizyczne polega na różnicowaniu informacji o przedmiotach poprzez abstrahowanie ich cech (np. dziecko abstrahując od barwy przedmiotu wykrywa jego ciężar; przekonuje się, że ciężar przedmiotów tego samego rodzaju zwiększa się w miarę wzrostu ich masy, itp.). Trzecia kategoria to doświadczenie logiczno-matematyczne, którego podstawą są czynności (działania) wykonywane realnie lub w wyobraźni na przedmiotach. Jeśli na przykład dziecko licząc kamyczki stwierdzi ze zdziwieniem, że jest ich tyle samo, gdy je zlicza od lewej do prawej strony, ile, gdy to czyni od prawej do lewej, albo gdy ułoży je w kółko, wykryło ono doświadczalnie, że suma jest niezależna od porządku jej składników. Czynność układania kamyczków w jakąś całość nie wywodzi się z jakichś ich własności lub też wywodzi się z nich tylko częściowo.

Trzeci czynnik, wpływy społeczne i wychowawcze, był przez Piageta początkowo nie doceniany, lecz w późniejszych jego pracach uwzględniony nieco szerzej. Najważniejszą tezą Piageta w odniesieniu do tego czynnika jest to, że środowisko kulturowe i wychowawcze może przyspieszyć lub opóźnić wiek życia, w któiym dziecko przechodzi ze stadium poprzedniego do następnego. Kolejność stadiów jest jednak stała i niezależna od środowiska, ma charakter uniwersalnej prawidłowości rozwojowej. Ponadto Piaget zwraca uwagę na fakt, że dziecko nie podlega biernie wpływom otoczenia tak fizycznego, jak i społecznego. Asymiluje skutecznie tylko te elementy środowiska, które potrafi w danym etapie rozwoju aktywnie zrekonstruować, a nawet twórczo przekształcić.

Opisane czynniki psychobiologiczne i kulturowo-społeczne nie wyjaśniają jednak pojawiania się nowych struktur poznawczych w kolejnych stadiach rozwoju. Konieczne jest zatem wprowadzenie czwartego czynnika, koordynującego różnorodne czynności podmiotu w jednolitą i spójną całość. Czynnik ten, a raczej grupę czynników (gdyż każdy z nich ma charakter złożony) nazywa Piaget równoważeniem (eąuilibration) w znaczeniu samoregulacji — to jest procesów bliskich homeostazie, przebiegających w kolejnych stadiach na coraz to wyższym poziomie. Tak na przykład struktury na poziomie sensoryczno-motorycznym nie są jeszcze odwracalne: dziecko ujmuje jakiś jeden wymiar przekształcanego na jego oczach przedmiotu; dopiero na poziomie operacyjnym wytwarza pojęcia stałości masy, kompensując zmienioną cechę przedmiotu inną jego własnością (np. długość „kiełbaski” szerokością „placuszka”). Dzięki czynnikowi równoważenia i zróżnicowanym rodzajom samoregulacji następuje w toku rozwoju coraz to bardziej ogólna koordynacja aktywności jednostki. Równoważenie jest jednak zawsze aktywnym procesem autoregulacji, prowadzącym do osiągnięcia stanu równowagi w danej strukturze psychicznej.

Inną znaną koncepcją wieloczynnikową jest rozpowszechniona w rozmaitych wariantach koncepcja czterech czynników rozwoju, typowa dla dialektycznej teorii rozwoju. W myśl tej koncepcji, na rozwój psychiczny dziecka wywierają wpływ następujące grupy czynników: 1) zadatki organiczne, 2) własna aktywność i działalność jednostki, 3) środowisko, 4) wychowanie i nauczanie (Żebrowska, 1986).