CCF20111229030

34

wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcania rzeczywistości” (Okoń, 1987, s. 44).

Zabawa, w myśl tej definicji, mającej wprawdzie charakter ogólny, lecz dostosowanej również do świata dziecka, posiada następujące istotne cechy:

—    Podejmowana jest dla przyjemności, a nie z obowiązku. Nie oznacza to jednak, aby w trakcie zabawy dziecko nie mogło doznawać także innych uczuć i wzruszeń, na przykład smutku, zatroskania, żalu czy irytacji.

—    Przeżywa te uczucia w rzeczywistości wtórnej, urojonej, wytworzonej na niby dzięki wyobraźni, która przenosi je w świat fikcji zabawowej.

—    Świat ten jest zbudowany na wzór i podobieństwo świata realnego. Jego podłożem jest rzeczywistość, w której dziecko żyje, otoczenie społeczne, doświadczenie nabyte w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami, zaobserwowane stosunki międzyludzkie, wiedza o przedmiotach i osobach, wykonywanych przez nie czynnościach i zawodach, obyczajach i obrzędach oraz innych składnikach środowiska dostępnych poznaniu dziecka.

—    Te i wiele innych jeszcze elementów rzeczywistości przekształca dziecko w zabawach w sposób twórczy. Konstruuje z nich właśnie ową wtórną rzeczywistość, nie będącą w żadnym wypadku kopią realnej, lecz stanowiącą jej przetworzenie bardziej lub mniej od pierwowzoru odlegle, a nigdy z nim nie tożsame, nawet jeśli model jest obecny i świadomie podpatrywany (np. budowanie według wzoru).

—    Każdą zabawą, nawet najprostszą, jak zabawa w a kuku, rządzą reguły, a dziecko stosuje się do nich najpierw mimowoli, potem zaś coraz bardziej świadomie, bo inaczej bawienie się straciłoby swój sens. W zespołowych zabawach dzieci nieco starszych reguły takie bywają na ogół ściśle przestrzegane, a jednocześnie mogą ulegać pewnym zmianom, gdy ma to na celu wzbogacenie zabawy albo — na odwrót — uproszczenie jej schematu.

Można wyrazić nadzieję, że obecny wzrost zainteresowania twórczą aktywnością człowieka, a dziecka w szczególności, będzie nadal inspirował zarówno nowe koncepcje teoretyczne, zmierzające do wyjaśnienia tego złożonego zjawiska, jakim jest zabawa, jak też badania empiryczne wzbogacające naszą wiedzę o zabawach dzieci.

2. Rozwój zabaw

Rodzaje zabaw dzieci

Klasyfikacja zabaw dzieci jest niezwykle trudnym zadaniem z tych samych powodów, z których tak tmdno zabawę wyczerpująco zdefiniować i wymienić wszystkie jej istotne cechy, to jest z uwagi na złożoność tej formy aktywności i jej różnorodność. Wielość propozycji w tej dziedzinie, przyjmowanie rozmaitych kryteriów podziału zabaw, jak też niejednolite ich nazewnictwo nie są niczym zaskakującym wobec faktu, że klasyfikacji dokonuje się w ramach różnych teorii zabaw, z których każda zawiera odrębne poglądy na to, czym jest zabawa, i odmiennie wyjaśnia jej genezę.