DSC00070 3

7    R—ńcja na cięeki stras i zaburzania adaptacyjne 473

6. Trwała zmiana osobowości po przeżyciu sytuacji ekstremalnej

Obecna w klasyfikacji ICD-10 trwała zmiana osobowości, zaliczona do diugotcrmmo-wych efektów przeżycia sytuacji ekstremalnej, wymaga ekspozycji na katastroficzny stres, np. doświadczenie z obozu koncentracyjnego, katastrofę łub długotrwały ekspozycję na okoliczności zagraża jącc życiu (np. bycie zakładnikiem - długotrwałe uwięzienie z bezpośrednią możliwości* utraty życia, tortury, klęski żywiołowej. Uraz musi być tak ekstremalny, że nie ma konieczności rozważania osobniczej podatności na uraz Zmiana osobowości, potwierdzona przez niezależnego obserwatora, powinna być obecna przynajmniej przez dwa łata, być znacząca i prezentować cechy zarówno braku plastyczności, jak i złego przystosowania przez obecność co najmniej dwóch z następuia-cych. wcześniej nie obserwowanych cech:

•    ciągle wroga albo nacechowana brakiem zaufania postawa wobec świata.

•    wycofanie społeczne,

•    nieustające uczucie pustki albo beznadziejności,

•    długotrwale uczucie byda „na krawędzi’', jak gdyby w nieustannym zagrożeniu bez zewnętrznej przyczyny,

| wyobcowanie - stałe uczucie bycia zmienionym lub różniącym się od innych.

Choć wydaje się, że diagnoza * trwałej zmiany osobowości po przeżyciu sytuacji ekstremalne)'' jest przynajmniej psychologicznie uprawomocniona, wprowadzenie jej na szeroką skałę może być trudne Łatwiej rozpoznawać u innych i spostrzegać u siebie PTSD niż nieprawidłową osobowość - choćby w następstwie urazu. Dodatkowo -bardzo często obecne w obrazie późnych następstw urazu objawy lęku i depresji będą nadawały prymat rozpoznaniu zespołów łękowych czy depresyjnych, a nie nieprawidłowej osobowości

Zmiany osobowości spełniające wymienione powyżej kryteria mogą być poprzedzone wystąpieniem PTSD Również objawy obu tych zaburzeń mogą zachodzić na siebie, a trwała zmiana osobowości może być chronicznym zejściem PTSD. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne ICD-10 stwierdzają, że długo trwająca zmiana osobowości będąca następstwem krótkiej ekspozycji na doświadczenie zagrażające życiu (np. wypadek samochodowy) nic powinna być zawarta w tej kategorii, albowiem tego typu zaburzenie jest zależne od istniejącej wcześniej podatności psychicznej. Choć autorzy ICD-10 potwierdzają, że „okresy wolne od objawów" (.objawy utajone*) mogą trwać kilka lat od ekspozycji na uraz do pojawienia się PTSD o opóźnionym początku lub trwałej zmiany osobowości, przyczyny tego nie zostały jednak jasno stwierdzone

7. Zaburzenia adaptacyjne jako reakcja na stresor

Zarówno klasyfikacja ICD-10. jak i DSM-IY wyróżnia zaburzenia adaptacyjne (przystosowawcze), jakie pojawiają się w odpowiedzi na zidentyfikowane stresory psychospołeczne, których natężenie ani nie było niezwykłe, ani nie miało cech katastrofy. DSM-IY, tworząc osobną kategorię obejmującą zaburzenia przystosowania, zakłada.