DSC01373

Epoka przeciwieństw

Wprowadzenie do kultury baroku

Barok jest często nazywany epoką przeciwieństw. Z jednej strony to czas niesłychanego rozwoju architektury, malarstwa, muzyki, literatury czy sztuki ogrodów, a także czas przełomowych odkryć w zakresie przyrodoznawstwa. Z drugiej zaś - to okres wyniszczających) wojen (często wynikających z pobudek religijnych), polowań na czarownice, okresów głodu spowodowanych wojnami i „małym zlodowaceniem” - nagłym oziębieniem klimatu. Poczuae niestabilności stało się udziałem niemal wszystkich ludzi Europy.

P    -‘fr: ŁI

XIII    XIV    XV

NAZWA EPOKI, CZAS TRWANIA

BAROK

Prawdopodobnie nazwa „barok” pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego perłę o nieregularnym kształcie - rzadką, dziwną, a więc pożądaną. Prekursorami baroku byli Włosi już w XVI w., w większości krajów europejskich epoka ta trwała cały wiek XVII i połowę XVIII. Kultura baroku miała charakter ekspansywny: oprócz Europy ogarnęła także Amerykę Południową i Amerykę Północną, dokąd sztukę i literaturę przenieśli Hiszpanie i Portugalczycy.

POD ZNAKIEM TELESKOPU I MIKROSKOPU

Renesansowym wyobrażeniom o ładzie, prostocie i harmonii świata zaprzeczyły już odkrycia naukowe z przełomu XVI i XVII stulecia. Galileusz (1564-1642) skonstruował teleskop, dzięki któremu mógł zobaczyć na niebie więcej, niż widział ktokolwiek przed I

nim, np. plamy na Słońcu czy księżyce Jowi-| sza. Z kolei wynaleziony przez Holendrów | mikroskop pozwolił zobaczyć świat dotąd nic-| widzialny (np. bakterie, ciałka krwi). Kon*

! kwencje tych odkryć były ogromne: oto dla ludzi tej epoki wszechświat rozszerzył są w makro- i mikroskali. Wykształcony czlowiel tej epoki, zawieszony między nieskończona śdą mikro- i makrokosmosu, nie mógł znatór w świecie swego miejsca. Ponadto badania doświadczalne (empiryczne) dowodziły, że nic można już ufać dawnym autorytetom nauko ] wym (np. Arystotelesowi). Świat stał się nk- i znany i zawikłany, jakże inny od tego, który jawił się renesansowym myślicielom.

PRZEMIANY POLITYCZNE Wiek XVII przyniósł pierwszą wojnę totalni! w wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) wz$ 1 udział niemal wszystkie państwa Europy Srw kowej i Północnej (Rzeczpospolita fornialnk |

tREMBRANDTYAN RIJN (czytaj: won rejn). LEKCJA ANATOMII DOKTORA TULPA, 1632, Mauritshuis, Koninklijk Kabinet van Schilderijen (czytaj: mauriczes, koninklilc kabinet fon schiidrejn), Haga

Barokowy malarz (patrz: pierwsza część podręcznika, s. 82) przekracza dotychczasowe granice tematyczne sztuki. Powiąż treść obrazu z ogólnymi tendencjami epoki.

w niej nie uczestniczyła). Wojna spowodowała straszliwe wyludnienie Niemiec (w niektórych częściach kraju nawet siedemdziesiętioprocen-towe), ukazała też, jak iluzoryczna może być potęga panujących i zwycięstwa ich wodzów. Upadek autorytetów władców był widoczny na całym kontynencie, np. parlament Anglii w majestacie stanowionego przez siebie prawa ściął króla Karola I Stuarta, w Rosji car Dymitr Samozwaniec został niespodziewanie wyniesiony na tron i obalony po kilkunastu miesiącach, do abdykacji zostali zmuszeni władca Polski jan Kazimierz i szwedzka królowa Krystyna. Sposobem na uśmierzenie niepokojów wewnętrznych i zapewnienie państwu autorytetu stało się wzmocnienie władzy królewskiej. Tendenqe absolutystyczne objęły całą

Europę, wyjątkiem były Rzeczpospolita Obojga Narodów i Wenecja, gdzie panował ustrój demokratyczny (ale korzystała z niego tylko jedna klasa obywateli). Naszym kontynentem wdąż wstrząsały bunty poddanych, rewolty, wyczerpujące i nieprzewidywalne wojny. Zwykłemu człowiekowi epoki baroku wydawało się, że światem polityki rządzi ślepa i kapryśna Fortuna.

W CO WIERZYĆ?

W XVII w. obóz reformaqi umocnił się doktrynalnie i politycznie. Wyznania protestanckie (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm), obejmujące głównie północ Europy, stały się religiami państwowymi w Szwecji, Danii, Anglii i wielu księstwach Rzeszy Niemieckiej.