DSC01398

MINIPRZEWODNIK RELACJE ZNACZENIOWE POMIĘDZY WYRAZAMI

Ze względu na swoje znaczenia słowa mogę pozostawać wobec siebie w różnych relacjach. Oto niektóre z nich:

SYNONIMIA (gr. syn - współ, ónymos - wyraz) - relacja pomiędzy słowami o podobnych znaczeniach* błiskoznaczność; np. miłość - sympatio, kochanie, zakochanie, amory. Wyrazy, które wchodzą w taką relację, to synonimy - słowa bliskoznaczne.

ANTONIMIA (gr. ant/ - przeciw) - związek łączący słowa o przeciwnych znaczeniach; np. miłość - nienawiść. Słowa o znaczeniach przeciwstawnych to antonimy.

HOMONIMIA (gr. hotnós - taki sam, jednakowy) - relacja pomiędzy tak samo brzmiącymi słowami o niepowiązanych z sobą. różnych znaczeniach, zwykle także o różnym pochodzeniu. Homonimami są np. bal (jako zabawa) - bal (jako ociosany pień drzewa).

Znaczenia wyrazów aktualizujemy -wybieramy z zakresu pojęciowego odpowiedni przedmiot nazywany przez dane słowo w zależności od kontekstu wypowiedzi, tj. od wyrażeń sąsiadujących z tym słowem. Wyrazom można także nadawać znaczenia niedosłowne (przenośne, inaczej: metaforyczne), które nie

występują w słowniku, ale których znaczenie można zrozumieć w kontekście innych słów. Nadawanie nowych znaczeń słowom stanowi jeden z fundamentów poezji.

Przykłady opisanych wyżej zjawisk znajdziemy w dwu wierszach Jana Andrzeja Morsztyna.

Jan Andrzej Morsztyn

Cuda miłości. Sonet

Karmię frasunkiem¹ miłość i myśleniem, Myśl zaś pamięcią i pożądliwością,

Żądzę nadzieją karmię i gładkością², Nadzieję bajką i próżnym błądzeniem³.

[5] Napawam serce pychą z omamieniem, Pychę zmyślonym weselem z śmiałością, Śmiałość szaleństwem pasę⁴ z wyniosłością, Szaleństwo gniewem i dym zajątrzeniem⁵.

Karmię frasunek płaczem i wzdychaniem.

|io) Wzdychanie ogniem, ogień wiatrem prawie’. Wiatr zasię cieniem, a cień oszukaniem.

Kto kiedy słyszał o takowej sprawie.

Ze i z tym o głód cudzy się staraniem Sam przy tej wszytkiej głód ponoszę strawie^{6 7}.

Polecenia do tekstu

1. Określ, w Jakim znaczeniu występuje w wierszu słowo .miłość”. Odwołaj się do znaczeń Jbooanych w słowniku języka polskiego.

2. Uzasadnij, dlaczego wybierasz to, a nie inne znaczenie słowa .miłość”.

3. Wskaż w wierszu synonimy.

4. Połącz synonimy w grupy wyrazów o podobnym znaczeniu.

5. Jakie dwa znaczenia słów „karmić” i .głód” wykorzystał autor, tworząc koncept na którym jest oparty analizowany wiersz?

6. Ustal, które z wykorzystanych w utworze znaczeń słów .karmić" i .głód” jest znaczeniem metaforycznym.

7. Spróbuj określić niedosłowne znaczenia słów: .ogień”, .wiatr” i .cień” (wersy 10.-11.).

Jan Andrzej Morsztyn Niestatęk

Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem.

Włos złotem, perłą ząb. płeć⁸ mlekiem zsiadłem.

Usta koralem, purpurą jagody^{9 10 11}.

Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.

(5) jak się zwadzimy⁸ - jagody są trądem.

Usta czeluścią, pleć blejwasem blade nv,

Ząb szkapią^{12 13} kością, włosy pajęczyną,

Czoło maglownią , a oczy perzyną¹⁴.

Frasunek - zmartwienie, smutek.

Gładkość-piękno.

Błądzenie-pomyłka, błąd; tu: złudzenie.

Pasę - karmię, napawam.

Zajątrzenie - tu: zapakzywoić.

ftiwto - ptiwdttac, naprawdę.

tSfcaw-poutek.poty«ncnie.

itteć-rcra,

Ojody-potoki

Stańmy - pokłócimy.

(Bkjnstai bbdem - sens: nienaturalnie biała.

)&bpl»-tu;poi6Wa.

SUąjwmb - ótska do maglowana.

tfapm-poętól