DSC01431

266

266

51

Dlaczego ludzie się rodzą i umierają? Po co żyją?

Dyskusja o metodach poznania u progu oświecenia

Oświecenie to epoka filozofów i filozoficznych dysput, ścierała się w niej stara tradycja filozoficzna - koncentrująca się na problematyce metafizycznej i wciąż uwikłana w teologię i z nową filozofią, a właściwie ideologią epoki oświecenia: racjonalizmem, pojmowanym jako kult ludzkiego rozumu, i empiryzmem stanowiącym podstawę nowego, naukowego sposobu postrzegania rzeczywistości. Na tej lekcji przyjrzymy się jednej z takich filozoficznych dyskusji, dotyczącej narzędzi poznawania świata.

WPROWADZENIE DO LEKTURY Markiz, piękna Weronika i przypadkowo poznam^- Anglik John Burling przemierzają Francję z Paryża na południe, aż do granicy z Hiszpanią. Odwiedzają niezwykłe miejsca, ale przede wszystkim dyskutują, dzielą się poglądami. Podróż - już od czasów Odysei - jest

symbolem dochodzenia do mądrości (toposy: peregrimtio vitae - życie wędrówką, homo Kolor — człowiek wędrowiec). Tak też ujęta jest wyprawa Markiza, podczas której bohaterowie rozmawiają o metodach zdobycia prawdziwej wiedzy.

Olga Tokarczuk

Podróż ludzi Księgi (fragmenty)

Magia czy rozum ?

(ij Tak, Burling rzeczywiście wierzył w postęp, naukę i siłę rozumu. Szczycił się dokonaniami swoich rodaków. Tylko nauka jest wstanie wyzwolić ludzi z chorób i nędzy. Wymawiając slow „ludzkość”, podnosił krótki, gruby palec jak wędrowny kaznodzieja.

- Na przykład Harvey². Jego odkrycie, te krew krąży w ludzkim ciele żyłami i wnika dzięki temu w każdą część dała, jest największym odkryciem naszych czasów. Ile na tym może skorzysta medycyna! Ale to odkrycie ma obok praktycznego także i filozoficzne znaczenie, Pokazuje,U człowiek jest wysoko zorganizowaną maszyną³ i że jak każdą maszynę, można go dokładnie poznać i zbadać.

i Itodlytuf fragmentu oaz przypisy pochodzą od Morów podręcznika,

z William Hanrey (1578^657) - angielski lekarz i uczony. W rozprawie De molu cordii (O ruchu serca) w 1628 1. dowiódł, posbpflCŚM eksperymentalny łt czkawek mi uifed krwionośny opisał krążenie tętnicze i Zyine, przypisał sercu pierwszorzędny

3 Aluzja do poglądów Kartezjusza; rozwinął je francuski materialista doby oświecenia, julien Ofłray de la Mettrie (czytaj: żul/ę ofte de la metii; 1709-W) w dzidę o znaczącym tytule Cdtmid maszyna.

[2]-To nie jest dobre porównanie—powiedział Markiz. - Maszynę da się rozłożyć na części i złożyć z powrotem. Człowieka nie. Musi istnieć coś, co tę pańską „maszynę^- ożywia.

4* LABIRYNT, XIII w., Cathedrale Notre-Dame, Chartres (czytaj: katedra! notrdam, szartr), Francja 4 PAUL KLEE (czytaj: kii), KOSMICZNA KOMPOZYCJA,

1919, Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Dusseldorf (czytaj: kunstzamlun nordhajnwestfalen, duseldorf), Niemcy Obaj artyści w swych dziełach stawiają pytania o metodą poznania świata, a każdy z nich odpowiada inaczej. Ład i symetria średniowiecznej płaskorzeźby wskazują na rozum jako metodą poznawczą, natomiast na obrazie Klee figury kreślone spontanicznie, jakby rąką dziecka, wskazują na prymat intuicji i uczucia.

-    A tak, zgadzam się z panem. Markizie. Tym czymś jest Bóg, ale pojmowany jako zegar* mistrz, który nakręca mechanizm'. Tchnienie boże, rozumie pan? Dalej już rządzą prawa mechaniki i przyrody.

—    A więc sądzi pan, że człowiek składa się z takich systemów? System obiegu krwi, może jeszcze system myślenia czy rozmnażania... Ale co nam da wiedza o mechanizmach? Czy odpowie nam na pytanie, dlaczego ludzie się rodzą i umierają? Po co żyją? Nauka potrafi rozłożyć na elementy prostsze to, czym się zajmują, ale nie potrafi potem złożyć tego w żyjącą całość. Tu

i potrzeba czegoś innego.

»do pnctanutb dciitów (pata: <kunvv 147)-