DSC02283

na celu poznanie np. „Jaki odsetek uczniów uczęszcza na zajęcia pozalekcyjne?” lub „Jacy uczniowie korzystają w szkole z dożywiania?”, to nie zachodzi potrzeba formułowania wstępnych teorii, przypuszczeń, czyli hipotez. Nie sprzyja to procesowi badawczemu, wręcz przeciwnie, zaciemnia tok postępowania badawczego. Także w przypadku badania opinii społecznej czy poglądów osób, np. rodziców, nauczycieli czy uczniów na określony temat, np. „Jak oceniają wdrożoną reformę systemu edukacyjnego?" lub „ Jakie koła zainteresowań cieszą się wśród uczniów największym zainteresowaniem?”, formułowanie hipotez jest zupełnie bezcelowe.

Także w przypadku, gdy przedmiot badań jest mało znany i badacz nie potrafi sformułować w sposób precyzyjny i dokładny pytań badawczych do podjętej problematyki, wówczas i formułowanie hipotez, nawet o bardzo słabym momencie aseracji jest przede wszystkim i trudne, i niepotrzebne. W związku z tą kwestią S. Nowak sądzi, że wówczas badanie nastawione jest nie tyle na rozstrzygnięcie pytania typu „Czy prawdą jest, że - tu treść hipotezy” lecz staje się problemem otwartym o charakterze pytania dopełnienia, z określoną ilością alternatywnych odpowiedzi (1970, s. 19). W takich przypadkach w pełni uzasadnione jest rezygnowanie z wszelkich rozumowań hipotetycznych i stawianie hipotez roboczych.

5. Zmienne w badaniach pedagogicznych 5.1. Pojęcie zmiennej

Każde badanie naukowe służy realizacji określonych celów i dotyczy zawsze określonych przedmiotów, którymi w badaniach pedagogicznych mogą być uczniowie szkół, wychowankowie domów dziecka, studenci, nauczyciele, wychowawcy, instytucje edukacyjne, placówki opiekuńcze, jak i wszystkie zjawiska czy zdarzenia odnoszące się do procesu wychowania. Na proces ten składają się wszelkie sytuacje dydaktyczno-wychowawcze, sprawy organizacyjne, programowe, materialne, finansowe, prawne, jak i wszelkie procesy czy zjawiska związane z uczniami i wychowankami, ich kształceniem, pracą, postępowaniem, zachowaniem, osiągnięciami, napotykanymi przez nich trudnościami, ich aktywnością, aspiracjami, postawami, aktywnością itp.

Zarówno osoby, rzeczy jak i wszelkie zdarzenia, zjawiska czy procesy, interesują badającego nie w całości ich złożoności, lecz z punktu widzenia ich atrybutów, czyli właściwości często określanych jako cechy. Odróżniają one jedne przedmioty od innych oraz różnicują te same przedmioty. I tak uczniowie mogą się różnić pod względem wielu cech, w tym np. pod względem ilorazu inteligencji, stosunku do nauki, pilności, zainteresowań, uzyskiwanych stopni, zachowania, wieku, płci, miejsca zamieszkania. Także poszczególne zbiorowości uczniów czy nauczycieli mogą się między sobą różnić pod względem pewnych cech, np. poziomu integracji, poglądów, wykształcenia, struktury wewnętrznej, aktywności, dynamiki działania, karności. Jeżeli badana przez nas właściwość może przybierać różne wartości, to możemy ją potraktować jako zmienną. I lak dla przykładu: taka cecha jak inteligencja różnicuje uczniów na skali ilorazu inteligencji. Różni uczniowie mogą uzyskiwać różne wartości na tej skali, np. 115, 94, 108, 122. Aspiracje edukacyjne są także pewną cechą która może różnić uczniów na skali poziomu aspiracji, np. bardzo wysoki poziom, wysoki, średni, niski, bardzo niski. Grupa uczniów lub klasa mogą różnić się wielkościami na różnych skalach, np. na skali liczebności uczniów, dyscypliny w klasie, integracji grupy. Również takie cechy osobowe uczniów, jak np. ich płeć, wiek, pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania, to także zmienne, gdyż przybierać mogą różne wartości. Wartości te F.N. Kerlinger nazywa umownie podzmiennymi. Charakteryzują one bliżej określoną zmienną. Np. płeć jest zmienną gdyż może przybierać dwie wartości: kobieta i mężczyzna, wiek ucznia jest także zmienną gdyż można mu przypisać „n” wartości z określonego zbioru „N”.

Jeżeli badana przez nas właściwość przybiera różne i co najmniej dwie wartości, to jest to zmienna.

Zmienna, która przybiera tylko dwie wartości nazywamy zmienną dy-chotomiczną - dwuwartościową. Oznacza to, że z całkowitego zbioru studentów można wydzielić tylko dwa podzbiory, przyjmując za kryterium, np. podział na studentów uczęszczających na wykłady i nie uczęszczających, czy mieszkających i nie mieszkających w akademiku. Zmienne, które przyjmują wiele różnych wartości nazywamy politomicznymi - wielowarto-ściowymi. Np. zmienną politomiczną będzie podział ludności wg poziomu wykształcenia: niepełne podstawowe, podstawowe, zasadnicze, średnie, pomaturalne, wyższe, lub wg pochodzenia społecznego, np. inteligenckie, robotnicze, chłopskie i inne.

Zmienne w badaniach naukowych, w tym także i pedagogicznych, są próbą uszczegółowienia problemów badawczych jakie zamierza się rozwiązać oraz hipotez, które badacz pragnie potwierdzić bądź odrzucić (A. de Winter, 1981, s. 210). Zmiennymi i podzmiennymi są te właściwości badanych przedmiotów, nad którymi w szczególny sposób zamierzamy skoncentrować się w badaniach. Ich szczegółowa charakterystyka pozwala lepiej wyjaśnić badane zjawiska, dokonać ich oceny i wskazać na występujące między nimi relacje.

59