DSC02378

Sondaż jest szczególnie przydatny w badaniach, w których nie jest możliwe lub opłacalne zdobycie niezbędnych informacji za pomocą innych metod, np. nie można badać opinii za pomocą obserwacji, czy też niewskazane jest z różnych względów badanie postaw lub opinii dużych zbiorowości (populacji) itp. Sondaż, w którym badaniem obejmujemy tylko część całej zbiorowości (populacji) nazywany jest sondażem reprezentatywnym^{1 2}. Taki sondaż powinien być stosowany tylko wtedy, kiedy osoby wytypowane do badań chcą i są w stanie dostarczyć nam potrzebnych informacji, dlatego w literaturze metodologicznej dużą wagę przywiązuje się do właściwego doboru próby badawczej, gdyż tylko prawidłowy jej dobór umożliwia uogólnianie wyników próby na całą populację. Próba musi być przede wszystkim reprezentatywna³⁶², to znaczy, że rozkład w niej badanych cech musi być podobny, jak rozkład cech w całej populacji. Na ogół wymienia się dwie podstawowe metody doboru próby:

—    nieprobabilistyczną,

—    probabilistyczną.

Posługując się nieprobabilistycznym doborem próby można stosować dwie techniki:

—    przypadkowego doboru próby,

—    celowego doboru próby.

Decydując się na probabilistyczny dobór próby można również wykorzystywać dwie techniki:

—    dobór losowy prosty,

—    dobór losowy warstwowy³⁶³.

Szerzej dobór próby badawczej został omówiony w rozdziale 1.9. Sondaże w badaniach pedagogicznych są prowadzone głównie za pomocą wywiadów i ankiet. M. Łobocki wymienia jeszcze rozmowę³⁶⁴, która ma jednak szersze zastosowanie w badaniach psychologicznych, a. T. Pilch analizę dokumentów osobistych, techniki

statystyczne i inne techniki³⁶⁵, co wydaje się dyskusyjne. W podstawowych pracach metodologicznych nie wyszczególnia się bowiem takich technik prowadzenia badań sondażowych. Z pewnością przy wykorzystywaniu analizy dokumentów, obserwacji czy odpowiednich danych statystycznych można diagnozować badane zjawiska, ale diagnoza nie stanowi podstawy badań sondażowych. Istotą ich jest bowiem sposób zdobywania informacji, a nie cele, jakim mają one służyć.

Autorzy zagranicznych opracowań z zakresu metodologii badań społecznych (w tym i psychologicznych) wymieniają najczęściej trzy metody prowadzenia sondaży:

-    sondaże pocztowe (ankieta),

-    sondaże(wywiady) bezpośrednie,

-    sondaże (wywiady) telefoniczne³⁶⁶.

Dużą wagę przywiązują oni, oprócz doboru próby badawczej, do odpowiedniej konstrukcji kwestionariusza, a zwłaszcza do formułowania pytań. Szersze omówienie tych kwestii znajduje się w rozdziałach 2.3.1.2, 2.3.1.3 oraz w pracach cytowanych autorów. Warto tylko w tym miejscu wspomnieć o rodzajach tzw. planów badań prowadzonych za pomocą ankiety. Przez plan rozumie się ogólny projekt tub strukturę, na której opierać się będzie cale badanie™. Istnieją trzy podstawowe rodzaje takich planów:

-    plan oparty na porównaniach poprzecznych,

-    plan prób niezależnych,

-    plan badań podłużnych.

Do najbardziej rozpowszechnionych należy plan oparty na porównaniach poprzecznych. Polega on na tym, że do badania prowadzonego w ten sposób dobierana jest jedna lub więcej prób w tym samym czasie. Informacje zebrane z próby (prób) są wykorzystywane do opisu populacji w danym czasie. Jest szczególnie przydatny w badaniach korelacyjnych, jakimi są opis i przewidywanie³⁴*.

T. Pilch, T. Bauman: Op. cic., s. 81.

J. Schaughnessy, E.B. Zechmeister, J.S. Zechmeister: Op. cii., s. 171 i dalsze; Ch. Frank-fort-Nachmias, D. Nachmias: Op. cit., s. 241; E. Babbic: Op. cit., s. 282-298.

“⁷ J.J. Shaughncssy, E.B. Zechmeister, J.S. Zechmeister: Op. cit., s. 175.

^M Ibid., s. 176:

169

śk

1

³⁴¹ Ibid., s. 351.

³⁶³ JJ. Shaughnessy, E.B. Zechmeister, J.S. Zechmeister: Op. cit., s. 165. ³⁶³ Ibid.. 5. 166-171.

2

M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii..., op. cii., $. 236.