27 (157)

Szczególnie przydatnym środkiem bywa nawias. Jest przydatny z punktu widzenia tekstu - nie rozbija bowiem ciągłości zdania, wprowadzając informację z innego poziomu. Jest przydatny również z punktu widzenia relacji: nadawca-odbiorca, ponieważ uwzględnia różnic**

, .. -------^•.v.'w«.y iCuuit oaiJ/.icj wyKsziaicony po prostu nic

zajrzy do nawiasu. Podobne zalety ma przypis - wygodniejszy niż nawias w przypadku definicji bardziej rozwiniętych. Kiedy trzeba zdefiniować mniej istotny dla tekstu termin specjalistyczny, a definicja z jakichś względów musi być dłuższa, lepiej przenieść tę definicję do przy-pisu. Zyska na tym i tekst, i czytelnik.

Definicje w tekście naukowym mogą przybierać różną formę: od definicji synonimiczncj, poprzez definicję klasyczną, aż do definicji rozbudowanej, i mieć różną długość: od jednego wyrazu po cały artykuł. Mogą mieć charakter sprawozdawczy, regulujący lub projektujący. Ale zawsze będą to definicje dla potrzeb tekstu i dla potrzeb jego czytelników, to znaczy w pewien sposób ukierunkowane.

2. Analiza i klasyfikowanie

Dividcrc non csl frangere (dzielić to nie łamać)

Wyjdźmy od przykładu fragmentu naszego hipotetycznego tekstu o retoryce:

Klasyczna sztuka retoryczna obejmowała pięć działów: invcntio. czyli wynajdywanie lematów i przedmiotów myśli, distributio, czyli funkcjonalne ułożenie zebranego materiału, elocutio. czyli odpowiednie wysłowienie wynalezionych i uporządkowanych myśli, mcmoria. czyli opanowanie pamięciowe mowy i pronuntiatio. czyli właściwe jej wygłoszenie. Trzy pierwsze działy istotne były dla archilektoniki wypowiedzi, dla jej budowania i wiążą się ze stylistyką. Dwa ostatnie dotyczą odtwarzania wypowiedzi, a związane są z kulturą żywego słowa.

Wc fragmencie tym posłużono się techniką analizy, c/.yli rozkładania pojęcia na jego części składowe. To bardzo skuteczna metoda porządkowania materiału, w przypadku gdy temat jest obszerny i złożone. Anol'73 rrt7TVy*7Vnjł ^fv*    i nr"'

jest, aby były to części wydzielone nic arbitralnie, lecz na podstawie jakiegoś istotnego kryterium i aby w sumie składały się na tę analizowaną całość. Części są następnie opisywane lub definiowane („inven-tio, czyli...’’). Na koniec pokazuje się relacje między nimi („trzy pierwsze działy...” „dwa ostatnie...”).

Analizie mogą podlegać różne rodzaje obiektów: pojęcia, zjawiska, utwory literackie, wyrażenia językowe. Wc wszystkich wypadkach poprawność analizy zależy w dużej mierze od jej dokładności, szczegółowości. Różne mogą być sposoby wydzielania części, opisywania ich, ukazywania ich powiązań. Niekiedy, jak przy analizie literackiej czy językowej, zabiegi analityczne pochłaniają wiele czasu i stanowią podstawowy element pracy naukowej. Czy całą tę procedurę warto wprowadzać do tekstu? Nic zawsze. Czasem - gdy analizujemy kilka czy kilkanaście obiektów - wystarczy na wybranym przykładzie pokazać metodę pracy, a następnie podać jedynie wnioski. Pamiętajmy bowiem, że analiza bywa zazwyczaj stadium przygotowawczym - przygotowaniem do interpretacji bądź do syntezy.

Techniką blisko związaną z analizą jest klasyfikowanie. Jeżeli jakaś całość ma bardzo dużo elementów składowych, pokazywanie relacji między nimi może polegać na pogrupowaniu składników' w jakiś sposób podobnych. W powyższym przykładzie działy retoryki pogrupowano biorąc pod uwagę dwa kryteria: udział w produkowaniu lub odtwarzaniu wypowiedzi oraz związek z innymi naukami. W rezultacie uzyskano dwie klasy.

Retoryka

_ CZĘŚCI (ANALIZA)_

invcntio distrihutio clocutio mcmoria pronuntiatio l---_fl-1    I-j-1

KLASA I    KLASA n

(KLASYFIKACJA)

57