DSC05056

XC*VIII ZAOADNIENIA SZCZEGÓŁOWE

W pisarstwie Reja widoczna jest skłonność do ukonkretnianj_a j „wizualizacji" pojęć abstrakcyjnych. Wprawdzie Nagł.,wi_czanin wielokrotnie podkreślał. Ze pogardza „fabułami, co je baba baje” ale zdawał sobie sprawę z tego. czym jest język metaforyczny , obrazowanie alegoryczne, czego dowodem jest jego obszerny poemat w którym przedstawił poglądy na temat nauczania cno-iy Wtzerunk własny ży*via człowieka poczciwego został wydany u Macieja Wir/bięty w roku 1558 r. W sensie chronologicznym utwór ten jest pierwszym, a także jednym z najobszerniejszych polskich poematów dydaktyczno-alegorycznych¹⁴. Cieszył się powodzeniem u czytelników, o czym świadczy fakt, że drukar/ zdecydował się na ponowne wydania (1560, 15X5) obszernej i dro-gicj książki.

Pierwow zorem d/ieła jest Zodiacus vitcie, hoc est de hominis yita. Studio ac moribus, opiime instituendis (wyd. 1531)- utwór włoskiego poety Pieni Angola Manzollcgo de la Stellata, zwanego Palmgeniuscm. Autor był wykształconym humanistą, wolnomyślicielem i platonikiem. Egzemplarz dzieła posiadał już biskup Andrzej Krzycki, znajdujemy go także w spisach inwentarskich wydawców. a utwór len był dość popularny w Polsce, więc przeróbkę Reja bez trudu rozpoznał Jan Kochanowski, który pisząc o Reju, mówił o „Palingenowej Muzie”

We włoskim pierwowzorze wyłożone zostały zasady humanistycznej etyki laickiej, dlatego też autor został potępiony przez Kościół katolicki, co przysporzyło mu popularności wśród protestantów, choć Manzolli nigdy sam nic należał do tego Kościoła.

Jakkolwiek dzieło Palingeniusa pozostaje podstawowym źródłem, problem Rejowych wzorów jest jednak nieco bardziej skomplikowany. W Wizerunku można rozpoznać ślady innych lektur: anonimowej pow iastki Fortuny i Cnoty różność, Marcina Bielskie-

⁴ J Sokolski,,, Miejsce to zową żywotStaropolskie romanse alegoryczne, Wrocław 1988, s. 45.

J Kochanowski, li legii ksiąg czworo, przełożył L. Stall, Warszawa 1955, s. 98.

wotv filozofów. Komedyja Justyna i Konstancyjej), Waleriu-8° Maicsymusa (Facia et dicta memorabilia), motyw drogi byt ^sf Jbccny w średniowiecznej epice alegorycznej (Architre-

„ius Jeana dc Hauteville'a)

fown    łj„_llł<,_uii|_ł»’ał

$ Jeana uv ------

Dzieło Palingeniusa zostało ułożone heksametrem i składa się _z dwunastu rozdziałów, którym patronują kolejne znaki zodiaku Rei zastąpił je imionami filozofów: Ipokratcsa (Hipokratesa — I) bio-genesa (II), Epikura (III). Anaksagorasa (IV). Sokratesa (V) Teofra sta (VI), Solinusa, (VII), Platona (VIII), Zoroastra (IX), kbenokra-tesa (X), Solona (XI). Arystotelesa (XII), powierzając im rolę przewodników. Uważał bowiem, że mądrość najlepiej przekażą uczeni mężowie, dlatego patronują oni kolejnym rozdziałom. Nie wszyscy jednak byli filozofami, pośród mędrców pojawia się lekarz Hipokra-tes, prawodawca Solon, polihistor Solinus, dzięki którym autor mógł uwiarygodnić wywody o sposobach leczenia duszy czy przedstawić system kar i nagród. Wizentnk nie ma jednak wartości naukowej Poglądy, które Rej przypisuje filozofom, pozostają w luźnym związku z faktycznie przez nich reprezentowanymi. Widoczny jest tu wpływ - zwłaszcza w odniesieniu do Epikura obiegowych opinii i konwencji, a być może autor posłużył się po części właśnie Zt>-wotarmfilozofów (wyd. 1535) ”, Mędrcy są bowiem dla niego rzecznikami jednej idei, „mędrcami nauk przyrodzonych". Wszystkich, z wyjątkiem Epikura, uczynił reprezentantami nauki chrześcijańskiej to było zgodne patrystyczną teorią plagiatu, w której zakładano, że ilozofowie pogańscy są w istocie kontynuatorami myśli Mojżesza, ten sposób Młodzieniec — bohater poematu wędruje do róż-

nych źródeł w poszukiwaniu wiedzy, a jego inicjacyjna podróż jest tożsama z poznaniem i przyjęciem filozofii chrześcijańskiej. Wyłożony w Wizerunku światopogląd jest oczywiście bliższy Rejowej Postylli niż dziełu italskiego humanisty.

J. $ O k o 1 s k i, ibidem, s. 46.

⁷ Dzieło Marcina Bielskiego jest przekładem czeskiej przeróbki dokonanej przez Mikulaśa Konaća z łacińskiego kompendium Ciwaltcra Burlcya.